تحقیق بررسي و مقايسه ضرب المثل هاي عربي، فارسي و انگليسي
چكيده
* از آنجا كه امثال و حكم و يا ضرب المثل هاي هر ملت نشأت گرفته از فرهنگ آن ملت
مي باشد، در آغازتعريفي از فرهنگ ارائه مي كنيم . « فرهنگ شامل سخن ، دانش ،باورها ،آداب ، هنر . فن شناسيها ، آرمانها و دستورهايي است كه ما از ديگران، از بزرگانمان و از گذشته مي آموزيم و خود مي توانيم چيزي بر آن بيفزاييم. » [1]
با توجه به تعريف ارائه شده مي توان گفت كه زبان نيز از دل فرهنگ هر ملت بيرون آمده است به طوري كه يكي از عناصرمهم سازنده ي فرهنگ هر ملتي قلمداد مي گردد. در اين ميان مثل نيز بخشي مهمي از ادبيات هر زبان مي باشد، امثال نه تنها وقايع ، حكايات و افسانه ها را ضبط مي نمايند، بلكه همچون اشعار نگهدارنده ي واژگان و به طور كلي زبان به حساب مي آيند. مثل قديمي ترين ادبيات بشر است ، انسان پيش از آنكه شعر بگويد و قبل از آنكه خط را اختراع كند ، به گفتن امثال مبادرت نموده و در اين ميان از آن به عنوان چاشني سخن استفاده كرده است.
براي روشن تر شدن عنوان پايان نامه، تعريفي براي ضرب المثل ارائه مي شود، مثل در لغت به معناي : مانند ،شبيه ، همتا ،افسانه ، حكمت ، پند و اندرز و.. مي باشد و در اصطلاح آوردن مطلبي حكيمانه در شعر و يا نثر مي باشد كه در تفهيم كلام و استحكام بنيه‌ي آن تاثيري شگرف دارد . استاد بهمنيار در مورد مثل اين چنين گفته است : « مثل جمله ايست مختصر ،مشتمل بر تشبيه يا مضمون حكيمانه كه بواسطه رواني الفاظ ، روشني معني و لطافت تركيب بين عامه مشهور شده و آنرا بدون تفسير يا با تغيير جزئي در محاورات خود بكار برند. » [2]
انواع مثل
براساس تقسيم بندي قطامش مثل بر سه قسم است : كوتاه ،قياسي وخرافي.
1- ضرب المثل كوتاه : غالب اين مثلها، گفته هاي كوتاه و پر مغزي مي باشند كه تكيه بر واقعيتها و اصول بديهي دارند ، از آن جمله مي توان به موارد زير اشاره كرد : « الصدق منجاة»
« الصبر مفتاح الفرج » ، « سرّك من دمك » و…
2- ضرب المثل قياسي : اين نوع از مثل ها در واقع : اظهار پند و اندرزي مي باشد كه همراه با استدلال و برهان آورده مي شود ،همانند : « مثل جليس السوء كالقين إلا يحرق ثوبك بشرره يؤذيك بدخانه »
3- ضرب المثل خرافي : اين دسته از مثلها يا از زبان حيوانات و يا از افسانه هاي كهن نقل شده است و به همين سبب خرافي قلمداد مي گردند ،مانند : « ذهب الحمار يطلب قرنين فعاد مصلوم الأذنين »
مهم ترين ويژگيهاي ضرب المثل
مثل و يا هر عبارتي كه به عنوان ضرب المثل به كار مي رود ، زماني ابديت خواهد يافت كه ويژگيهاي جاويد سازي را در دل خود به همراه داشته باشد ، به همين لحاظ شايسته است تا به برخي از اين ويژگيها اشاره اي داشته باشيم:
- ايجاز و اختصار : يكي از ويژگيهاي بارز ضرب المثل بيان معاني و افكار عميقي است كه با عباراتي كوتاه و الفاظي كم صورت مي پذيرد.
- تشبيه : اساس هر مثلي را تشكيل مي دهد، به گونه اي كه بدون تشبيه حالتي به حالت ديگر ضرب المثل تحقق پيدا نمي كند.
- كنايه : مثل را مي توان نوعي كنايه تلقي كرد ،زيرا تنها لفظ مد نظر قرار نمي گيرد ، بلكه معناي مورد نظر كه فراتر از ساختار واژگان است ، مقصود ما مي باشد.
- اصل بديهي : مثل در بسياري از موارد بيان كننده واقعيتها و اصول بديهي زندگي است و همين امر در فراگير شدن آن تاثير فراواني دارد.
پايان نامه حاضر و روش نگارش آن
عصري كه در آن زندگي مي كنيم عصر ارتباطات مي باشد كه از آن به دهكده جهاني نيز ياد مي شود، از اين رو زبان در ايجاد ارتباطاتي موثرتر از نقش و جايگاه ويژه اي برخوردار مي گردد . اما در اين ميان سوالي كه مطرح مي شود اين است كه آيا ضرب المثل كه بخشي از گفتارهاي يك زبان را تشكيل مي دهد ، قابل ترجمه به زبانهاي ديگر مي باشد يا خير ؟
در اينجا لازم است ذكر نماييم ، اگرچه در پاره اي از موارد شاهد هستيم يك ضرب المثل از لحاظ لفظ و معني درچند زبان مشترك مي باشد ولي اين امر هيچگاه دليل بر آن نمي شود كه بتوانيم مثلي را از يك زبان به زبان ديگر ترجمه تحت لفظي كنيم ،بلكه شايسته و بايسته آن است كه به دنبال معادل يك مثل و يا حكمت در زبان ديگر باشيم ، و در همين جاست كه به اهميت معادل يابي و مقايسه ي ضرب المثل ها در ميان سه زبان پي مي بريم ، زيرا همانطور كه گفته شد تنها راه بيان يك ضرب المثل به زبان ديگر ، يافتن معادل و معناي آن مثل در زبان ديگر مي باشد. بنابر آنچه بيان شد مي توان گفت كه اين پايان نامه نيز در حوزه ترجمه قلمداد گرديده، به طوري كه سعي بر آن دارد تا بخشي از دشواريهاي معادل يابي ضرب المثلهاي اين سه زبان بكاهد.
آنچه در اين رساله فراهم آمده است، قطره اي از درياي پهناور در فرهنگ زبان وادبيات عربي و انگليسي است ،و همانطور كه در اين پايان نامه مشهود است شالوده كار در ارتباط با زبان عربي مي باشد ، به گونه اي كه نخست يك ضرب المثل عربي اصل قرار داده شده و در ذيل آن معادلها و يا مترادفهاي عربي ،فارسي و انگليسي آن ثبت و ضبط شده است.
فهرس المراجع والمأخذ
1- القرآن الكريم.
2- ابريشمي – احمد – فرهنگ پنج زبانه ي امثال و حكم – چاپ نگارستان – مرداد 1370.
3- ابن منظور – محمد بن مكرم – لسان العرب – دارصادر – بيروت – 1956 م.
4- الأحدب الطرابلسي الحنفي – إبراهيم – فرائد اللآل في مجمع الأمثال – چاپ بيروت – كتابخانه‌ي اسلامي – تهران – بدون تاريخ.
5- برقعي – سيد يحيي – كاوشي در امثال و حكم فارسي – چاپخانه حكمت قم – خرداد 1351.
6- البرقوقي – عبدالرحمن – شرح ديوان المتنبي – مصر -1348هـ .
7- البعلبكي – منير – المورد – قاموس إنكليزي – عربي – دارالعلم للملايين – بيروت – الطبعة الثانية و العشرون 1988
8- البعلبكي – منير – المورد القريب – دارالعلم للملايين – الطبعه الثانيه عشره حزيران .2003.
9- بهمنيار – احمد – داستان نامه ي بهمنياري – دانشگاه تهران – چاپ دوم – مهر 69.
10- بيهقي ، خواجه ابوالفضل محمد بن حسين ، تاريخ بيهقي، به اهتمام دكتر غني و دكتر فياض ،چاپ وزارت فرهنگ ، تهران ، 1324.
11- پازار گادي – علاء الدين – گزيده‌اي از ضرب المثل هاي فارسي و ترجمه‌ي انگليسي آنها – چاپخانه ي سپهر – تهران – چاپ اول – 1380
12- پرتوي آملي – مهدي – ريشه هاي تاريخي امثال و حكم – انتشارات سنايي – چاپ چهارم ، 1378.
13- حافظ- ديوان حافظ- به اهتمام دكتر غني وقزويني – انتشارات باقرالعلوم – چاپ پنجم – 1377.
14- دامادي – سيد محمد – مضامين مشترك در ادب فارسي و عربي – دانشگاه تهران – آبان ماه 1371.
15-دهخدا – علي اكبر – امثال وحكم – انتشارات امير كبير – چاپ دوم – تهران 1339 .
16- دهخدا – علي اكبر – لغت نامه – دانشگاه تهران – 1373.
* با موافقت استادان راهنما و مشاور و با توجه به اينكه ضرب المثلها به زبان فارسي نيز معادل يابي و ذكر شده اند ، نيازي به خلاصه‌ي پايان نامه به زبان فارسي نبوده است .
[1] . كروبر ، به نقل از محمد علي طوسي ، فرهنگ سازماني ،ص 3
[2] . بهمنيار ، احمد ، داستان نامه بهمنياري ، انتشارات دانشگاه تهران ، مهر 69
الفهرس
الإهداء…………………………………………………………………. ب
الشكر و العرفان………………………………………………………… ج
المقدمة…………………………………………………………………. د
التمهيد…………………………………………………………………. 1
تعريف المثل……………………………………………………………. 1
أنواع المثل العربي …………………………………………………….. 2
مصنفات الأمثال العربية………………………………………………… 3
الأطوار تاريخية للـأمثال العربية………………………………………… 6
ارشادات عامة …………………………………………………………. 8
الباب الأول
الأمثال المشتركة بين اللغات الثلـاث: العربية، و الفارسية، و الإنكليزية…. 9
الباب الثاني
الأمثال الدينية………………………………………………………….. 323
الخاتمة…………………………………………………………………. 337
ملخص باللغة الفارسية…………………………………………………. 338
تحقیق بررسي و مقايسه ضرب المثل هاي عربي، فارسي و انگليسي