پایان نامه نگاهی به زندگی و آثار ناصیف یازجی و بررسی مقامات و دیوان
پیشگفتار
زمانیکه از ادبیات عصرنهضت سخن می گوییم، بیشتر افراد چنین گمان می کنند که در این دوره تمامی ادیبان و شاعران از هر آنچه که رنگ و بوی ادبیات کلاسیک داشت ،گریزان شدند و علیه سبک قدیم شوریدند؛ اما با مطالعه بیشتر و عمیق تر پی می بریم که در عصر نهضت ادبی ، استادانی وجود داشتند که بر اصالت عربی و اسلوبهای کهن اجدادشان سخت پایبند بودند.
اینان توانایی و مهارت بسیاری در زمینه های مختلف ادبیات و نیز علوم بلاغی و لغوی داشتند و بر حفظ آنها تاکید می کردند.از جمله این اساتید،”شیخ ناصیف یازجی” را می یابیم که کمتر کسی به شناخت این ادیب و شناساندن سبک و آثار وی پرداخته است.
شیخ ناصیف در سال 1800م در لبنان میان خانواده ای اصیل متولد شد . او از همان کودکی به آموختن علم و ادب پرداخت و از ده سالگی به سرودن شعر روی آورد.بیشتر اشعار این استاد در زمینه حکمت و رثا است. او هیچگاه ابزار مدح را در راه چاپلوسی و کسب مال دنیا به خدمت نگرفت.بسیار بر حفظ ارزشهای ملی – عربی پایبند بود و در تمام ظواهر زندگی اش به واقع عمل می نمود.
یازجی تمام عمرش را صرف مطالعه و تحقیق و تالیف کرد وچنان شهرتی کسب نمود که دانشجویان و اساتید از اقصی نقاط کشورهای عربی به سوی او می آمدندتا از سرچشمه دانش او جرعه ای نوشند.
شیخ ناصیف فرزندانی نیک تربیت نمود که برخی از آنها در زمینه شعر و ادب مشهور می باشند. از جمله فرزندان او “شیخ ابراهیم یازجی” است که راه پدر را ادامه داد.
شیخ ناصیف بجز مجال ادب در زمینه صرف و نحو و علوم بلاغی و منطق و طب و موسیقی از خود آثار ارزنده ای بجا گذاشت.
اما در زمینه ادبیات ،مقامات او در خور توجه می باشد. کتاب “مجمع البحرین ” شامل شصت مقامه است که به شیوه مقامات حریری نگاشته شده است. این کتاب مجموعه لغوی عجیب و با ارزشی می باشد که در بر دارنده حوادث تاریخی و تفاصیل دقیقی راجع به آداب و رسوم عربها در زندگی و منش و جنگها و افتخارات آنهاست.همچنین پر از ضرب المثل و معما می باشد.
بجز مجمع البحرین ،یازجی دیوان شعری از خود به جا گذاشت که موضوعات مختلفی چون غزل ، مدح،رثا ،حکمت و تاریخ شعری را در بر می گیرد. ولی در مجموع می توان گفت دیوان وی رنگ و بوی حکمت دارد چرا که شیخ علاوه بر آنکه قصاید مستقلی در زمینه حکمت سروده ، در مدح ها دو رثاهایش هم حکمت بسیاری آورده است . شبخ ناصیف در اشعارش بسیار رهروی متنبی می باشد .او متنبی را بسیار دوست می داشت و سبک وی را تقلید نمود . بنابراین اشعار یازجی به همان سبک قدیم سروده شده است و در نهایت جزالت و فخامت لفظ و معنا می باشد .
این رساله شامل چهار فصل می باشد :
فصل اول به اوضاع سیاسی ،اجتماعی ،ادبی و فرهنگی جهان عرب در قرن نوزدهم به صورت مجمل پرداخته شده است .
در فصل دوم زندگی « شیخ ناصیف یازجی » و آثار وی مورد برسی قرار گرفته است .
در فصل سوم به صورت مجزا مقامات شیخ – که اثر گرانبهایی است- و نیز سبک شیخ در مقامات آمده است .
و در فصل آخر دیوان شعری شیخ همراه با ترجمه برخی اشعار وی و بیان برخی نکات بلاغی مورد کنکاش واقع شده است .
در پایان از تمامی اساتید ارجمندم به خصوص استاد محترم جناب آقای دکتر جعفری و استاد گرامی جناب آقای دکتر شایگان مهر نهایت تشکر را دارم ، ونیز بسی لازم است از سر کار خانم وحدانی استاد محترم دانشگاه پیام نور و دانشگاه آزاد واحد مشهد که مرا از راهنمایی بی شائبه شان بهره مند نمودند تقدیر و تشکر نمایم .
در ضمن از کتابداران محترم آستان قدس رضوی و کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد و از تمام دوستان عزیزم که مرا در این مهم یاری رساندند از جمله خانم حاتمی کمال تشکر را دارم و از خداوند برای تمام این بزرگواران توفیق روز افزون خواستارم .
اوضاع سياسي و جغرافيايي كشورهاي عربي ولبنان
در سالهاي بين 1800 تا اوايل قرن بيستم جهان عرب شاهد تحولات بسيار بزرگي در زمينه هاي سياسي، اجتماعي، فرهنگي و ادبي و …. بود.
اين سال ها شاهد حضور دولت هاي غربي در كشورهاي اسلامي و دخالت مستقيم آنها در تمام امور اين سرزمين ها بود.
دولت هايي چون فرانسه و انگليس، رقيباني سختكوش بودند كه در جهت و راستاي منافع استعماري شان به اشغال و چپاول سرزمين هاي عربي مي پرداختند. هرچند حضور آنها در اين كشورها چندان به طول نينجاميد ولي آثار اين حضور تا مدت ها -وحتي به جرأت مي توان گفت تاكنون- در بيشتر زمينه هاي سياسي، اجتماعي، ادبي، ديني و فرهنگي باقي ماند.
از آن سو، دولت عثماني به ضعف گراييده بود و همين عامل وجود كشورهاي بيگانه را در جهان اسلام پررنگ تر مي كرد تا بدانجا كه از خلافت عثماني جز نمادي تهي چيزي باقي نمانده بود.
در مصر به فاصله چند سال از خروج فرانسويان از خاك آنجا، محمدعلي پاشا در سال 1805 م بر تخت پادشاهي نشست([1] ). او در ابتداي حكومتش، تمام هم و غمش را صرف كشورگشايي نمود و موفق شد كشورهايي چون سودان، شام و برخي ديگر از سرزمين هاي عربي را تصرف نمايد هرچند بعدها به دلايلي مختلف سربازان مصري مجبور شدند خاك سوريه را ترك گويند اما حكومت «محمدعلي » و جانشينش « اسماعيل پاشا، » دوران شكوفايي سرزمين مصر از جهات مختلف محسوب مي شود.
سوريه در آن روزگار از نظر سياسي، بحران هاي زيادي به خود ديد. در ابتداي قرن نوزدهم طعمه حاكمان مستبدي چون «جزار» و« عبدالله پاشا » يا ديگر فرمانروايان لبناني و غيره بود و پس از آنكه به مدت نه سال تحت تصرف مصر بود دوباره به حاكميت دولت عثماني درآمد و آشفتگي ها و نابساماني ها، ديگر بار ادامه پيدا كرد. همين اوضاع آشفته سبب شد تا بسياري از اديبان سوري ترك ديار كنند و به لبنان يا مصر يا حتي اروپا مهاجرت نمايند.
اما در لبنان، عصر « امير بشير شهابي » (1789-1840) عصر شكوفايي بود(1) . او دربار خود را مركز تجمع نويسندگان و شاعراني چون « نقولا ترك » ،« پطرس كرامه » و« ناصيف يازجي» كرد.
پس از دوران شهابیها اوضاع لبنان آشفته شد تا به حوادث سال 1860 و بالاخره به استقلال لبنان و حكومت فرمانداران انجاميد و آن آغاز شكوفايي نهضت مدارس و معارف بود اگر چه در اين دوره آزادي روزنامه ها محدود گرديده بود.
برخي لبناني ها نيز به خاطر اوضاع آشفته كشورشان به ناچار به مصر -كه از همه نظر بسيار اوضاع مناسبي داشت- و آمريكا مهاجرت كردند اما در همان كشورها هم در نهضت ادبي جهان عرب تأثير بسزايي گذاشتند كه در اينجا مجال بيان آن نيست.
ساير كشورهاي عربي هم آماج جنگ هاي پي در پي ميان بيگانگان و مسلمانان بود. اما مي توان گفت مصر و سرزمين شام اوضاعي بسيار بهتر از آنها داشتند و از همين دو سرزمين بود كه نهضت ادبي شكل گرفت و تا ساير كشورها پيش رفت.
اوضاع اجتماعي و فرهنگي:
همان گونه كه مي دانيد اوضاع سياسي هر كشوري تا حد زيادي بر اوضاع اجتماعي، فرهنگي، ادبي و …. تأثيرگذار است. به طور طبیعی اوضاع اجتماعي جهان عرب نيز از اوضاع و احوال سياسي آن متأثر شد.
مردم كشورهايي چون سوريه، لبنان، عراق و…. به خاطر آشفتگي اوضاع و ظلم حاكمان عثماني و دست نشانده هاي آنها در فقر زندگي مي كردند. در كنار آن جهل و ظلمت نيز همه جا را فرا گرفته بود.
يك فيلسوف فرانسوي كه در اواخر قرن هجدهم از كشورهايي چون تركيه، مصر و سوريه ديدن كرده بود مي گويد: «جهل و فقدان علم يك پديده عمومي در اين كشورهاست كه همه طبقات جامعه را دربرگرفته است و در تمامي زمينه هاي ادبي، علمي و هنرها جلوه گر مي شود حتي در صنايع دستي كه ساده ترين امور است …..» .[2]
اما با آمدن فرانسويان به خاك مصر، اوضاع دگرگون شد. هرچند حضور آنها در مصر بيش از سه سال نينجاميد ولي آنها با خود گروهي دانشمند و صنعتگر آوردند كه به تأسيس مراكز علمي پرداختند. آنها در قاهره مدارسي براي فرزندان فرانسويان ساختند. همچنين دو روزنامه فرانسوي به راه انداختند. همینطور اولين چاپخانه عربي را در اين كشور با خود به ارمغان آوردند. آنها صحنه تئاتر و مجامع علمي نيز به پا كردند.[3]
زماني كه محمدعلي به حكومت مصر نائل آمد تلاش زيادي در جهت ارتقاء مصر از لحاظ سياسي، فرهنگي، علمي، ادبي، نظامي و …. نمود. او براي يادگيري علوم غربي، هيئت هايي از مصر به اروپا مي فرستاد. از فرانسويان و برخي تركان بهره مي جست . در زمان او مدارس و چاپخانه و روزنامه هاي زيادي تأسيس شد.
1- جرجي زيدان، تاريخ آداب اللغه العربيه، دارالفكر، چاپ اول 1996 م، ج 4، صص 12-11.
1- حنا الفاخوري، تاريخ الأدب العربي، چاپ دوم، 1380 هـ.ش، انتشارات توس، تهران، ص 902.
[2] – جرجي زيدان، تاريخ آداب اللغه العربيه، ج چهارم، ص 5.
[3] – تاريخ آداب اللغه العربيه و ر.ك حنا الفاخوري، تاريخ الأدب العربي، صص 895-896
فهرست
عنوان صفحه
چکیده
پیشگفتار
بخش اول:اوضاع سیاسی ، اجتماعی، فرهنگی و ادبی
جهان عرب و لبنان در قرن نوزدهم
-اوضاع سیاسی
– اوضاع اجتماعی
– اوضاع فرهنگی و ادبی
بخش دوم: نگاهی به زندگی و آثار ناصیف یازجی
فصل اول:تاریخچه زندگی ناصیف یازجی
- اصل خاندان
- در دربار امیر بشیر شهابی
- زندگی ناصیف در بیروت
- وفات یازجی
- مقام و منزلت ناصیف یازجی
فصل دوم:گذری بر آثار شیخ ناصیف یازجی
بخش سوم:بررسی مجمع البحرین
فصل اول: ویژگی مقامات
فصل دوم:برگزیده ای از مقامات شیخ ناصیف یازجی
- المقامه الطبیه
- المقامه العقیقیه
- المقامه النجدیه
بخش چهارم: پژوهشی در دیوان یازجی
فصل اول:ویژگیهای شعر ناصیف
فصل دوم:اغراض شعری
- مدح
- رثا
- حکمت
- غزل
- تاریخ شعری
منابع و ماخذ
ملخص الرساله
پایان نامه نگاهی به زندگی و آثار ناصیف یازجی و بررسی مقامات و دیوان