تحقیق بهداشت علوم تغذيه در قرآن
براي دريافت كارشناسي
مقدمه:
سپاس ويژه خداوندي است كه مخلوقات را به بهترين صورت تدبير فرمود و زمين وآسمانها را آفريد و آب گوارا از عصاره بخارات نازل كرد و بدان وسيله دانه‌ها و گياهان را به وجود آورد و روزيها و خوردنيها را مقدر و به وسيله خوردنيها، قواي جانداران را حفظ كرد و با اطعام بندگان با غذاهاي پاكيزه به طاعات و اعمال شايسته آنان كمك كرد.
انسان داراي دو بعد است: بعد روحاني و بعد جسماني.
همانطور كه بعد روحاني او نيازمند معنويات و ارتباط با عالم معناست، جسم انسان هم براي اينكه روح او را همراهي كند نيازمند عوامل مادي است.
انسان براي اينكه شاداب و سرزنده باشد بايد هم تغذيه روحي داشته باشد و هم تغذيه جسمي درست است كه تغذيه از عوامل مادي است و موجب شادابي جسم انسان مي‌شود ولي بعيد نيست كه اثرات روحي هم داشته باشد و براي همين توجه به تغذيه و نوع آن قابل بررسي است و توجهات خاص خود را مي‌طلبد.
«انسان اشرف مخلوقات است» توجه به همين جمله كوتاه مي‌تواند آدمي را از حيوانيت دور سازد و او را در مسير معرفةالله قرار دهد و اين امكان‌پذير نيست مگر توجه به همه ابعاد انسان اعم از عبادي، معنوي، روحي، جسمي و … .
و در اين ميان توجه به «بهداشت علوم تغذيه» از ضروريات مي‌باشد.
تعريف موضوع:
موضوعي كه در اين مجموعه مورد بررسي قرار گرفته است با عنوان «بهداشت علوم تغذيه در قرآن» است كه همانطور كه از اسمش مشخص است به علوم تغذيه‌اي انسان و بهداشت آن با توجه به آيات مربوط به آن پرداخته است. در تعريف علوم تغذيه همين بس كه «يك سري نيازهاي غريزي و جسمي است كه انسان براي به دست آوردن قواي جسمي و انجام فعاليت‌هاي روزانه و برآوردن نياز جسمي خود به آن رو مي‌آورد» اما فقط خوردن و برآوردن نياز مهم نيست بلكه از چه خوردن و كيفيت و كميت آن مهم است كه تحت عنوان بهداشت تغذيه بررسي مي‌شود، كه هم اثر جسمي خوب و هم اثر روحي خوب داشته باشد.
اهميت موضوع:
اسلام نه تنها با خوردن و لذت بردن از غذاهاي خوب و سازگار مخالف نيست بكله با اختصاص دادن آن به مؤمنين چنين تغذيه‌اي را مورد ترغيب قرار داده است.
و در سوره بقره، آيه 57 و در سوره اعراف، آيه 32 و در آيات ديگر به امر تغذيه دستور داده است و با توجه به اينكه هدف اصلي خداوند از آفرينش جن و انس براي عبادت بوده است لذا خوب خوردن و شكرگذاري كردن قسمتي از عبادت مي‌باشد و انسان بايد در نوع مواد غذايي كه به بدن مي‌رساند توجه لازم را مبذول دارد تا به آنچه كه هدف اصلي خداوند است دست يابد و سعادت دنيا و آخرت را كسب نمايد و با گذشت زمان نه تنها كم‌رنگ‌تر نشده بلكه اخيراً مورد توجه علما و دانشمندان قرار گرفته و در همين مدت كم، پيشرفت‌هاي بسيار كرده و ارزش آن در نزد همه تا حدي معلوم شده به طوري كه امروزه همه مي‌دانند كه تغذيه خوب و كافي تا چه حد در سلامت و رشد افراد و در بهداشت اجتماع مؤثر است و دستوراتي را كه در اسلام در اين مورد آمده است مي‌تواند كارساز و مفيد باشد چرا كه به طور همه جانبه و كلي در اين مورد بحث كرده است كه هم از نوع تغذيه بحث كرده، لزوم تغذيه، چگونگي تغذيه، كميت و كيفيت آن و حتي آداب غذا خوردن و اثرات و فوايد آن و نيز در مورد كم‌خوري و پرخوري و ارتباط آن با انواع بيماريها و نيز در مورد نوع تغذيه نوع تغذيه و عمل صالح و … بحث كرده است كه اين نشان دهنده اهميت موضوع است و هشداري است به ما كه حتي در نوع تغذيه و خوردن آن توجهات لازم را به كار گيريم چرا كه تغذيه سالم از مهمترين مسائل زندگاني انسان و بشريت است.
پيشينه موضوع:
كتابهايي كه در اين مورد مراجعه كردم بيشتر در مورد آداب اخلاقي و بهداشت و مستحبات غذا خوردن بحث شده بود و منبعي كه در آن همه آيه‌هاي مربوط به طعام، طيبات، حلال و حرام و اثرات آن را دربرداشته باشد نبود.
سؤال اصلي:
- اهميت بحث «بهداشت علوم تغذيه» در چيست؟
فرضيه:
- خداوند تغذيه را به عنوان يك وسيله تكامل براي انسان قرار داده است به همين دليل به بهداشت آن اهميت داده است.
سؤالهاي فرعي:
- چرا اينقدر در قرآن كريم به نوع تغذيه و بهداشت آن تأكيد شده است؟
- رعايت بهداشت تغذيه چه تأثيري بر اعمال عبادي انسان مي‌گذارد؟
- ارتباط بهداشت تغذيه با سلامتي جسم در چيست؟
- ارتباط بهداشت تغذيه با اعمال عبادي در چيست؟
روش تحقيق:
با توجه به موضوع مورد بررسي، روش اين تحقيق كتابخانه‌اي بوده است.
چكيده:
اين مجموعه كوچك كه به مسائل تغذيه‌اي انسان پرداخته است شامل چهار فصل مي‌باشد:
كه فصل اول مربوط به مباحث لغوي و اصطلاحي است مثل: أكل و شرب و طعام و حرام و حلال و … در فصل دوم مسايل مربوط به تغذيه و آداب اخلاقي آن بحث مي‌شود، فصل سوم در مورد علوم تغذيه و اثراتي كه بر جسم مي‌گذارد و فصل چهارم كه شايد مهمترين فصل آن (وهدف اين تحقيق همين باشد) در مورد مسايل مربوط به تغذيه و اثرات روحي آن بحث مي‌كند و در پايان نتيجه‌اي كه از اين سري مباحث گرفته شده است به نگارش درآمده است.
اميد كه با عمل به دستورات سودمند اسلام، هرچه بهتر و بيشتر از انسان بودن خود كمال استفاده را ببريم.
«انشاءالله»
فصل اول
«مفاهيم نظري»
معناي لغوي و اصطلاحي:
أكَلَ «الأكل خوردن غذا و أُكْل و أَكْل به معني خوراكي و ثمره و ميوه قابل خوردن»[1]
«گاهي» «أكل» به بخشيدن و انفاق تعبير شده است، زمانيكه خوردن آن مال بزرگتر از چيز است كه در ان نياز به مال باشد مانند آيات (وَ لا تَأْكُلُوا أَموالكُمْ بَيْنَكُم بِالْباطِلِ): سوره بقره (188) و (إِنَّ اْلَّذينَ يَأْكُلًونَ أَموالَ آليْتامي ظَلْماً: نساء/10)، منظور از خوردن مال به باطل، صرف آن مال در راهيست كه با حق منافات دارد و آيه (إِنَّما يِأْكُلُونَ في بُطُونِهِم ناراً: نساء/10) تشبيه و اشاره است به باطل خوردن مال كه ايشان را به سوي آتش سوق مي‌دهد گويي كه در دلهاشان آتش است و گاهي هم «أكل» به فساد تعبير شده است مانند آيه (كَعَصْفٍ مَأكولٍ: فيل/5) (مانند برگ درختان و زراعتي شدند كه آفت و فساد در آنها افتاده باشد و بطوري از بين رفته‌اند كه خاشاك و كاهش باقي مانده است»[2]
شرب: درالعين «شرب» به معني نوشيدن آمده و مصدر است.»[3]
و «الشُّرب» نوشيدن هر مايعي است، خواه آب يا غير از آن باشد مانند آيه 55/ واقعه: (فشار بون شُربَ اليهمِ: مثل نوشيدن شتر عطشان) و جمع آن أَشْرِبَة است.»[4]
الطعام (طعام): «اسم جامع براي هر آنچه كه از آن خورده مي‌شود[5]» و در فرهنگ كامل لغات قرآن به معني خوردني و خوراك آمده است و ريشه آن «طَعِمَ» به معني خوردن مي‌باشد.[6]
الطعم: «خوردن هر چيزي در حالي كه با ذائقه سازگار باشد»[7]
كلمه طعام «به صورت مصدر است و به معني» «طعام خوردن» و نيز به معني «خوردني» است همانطور كه در آيه 61، سوره بقره بكار رفته است (وَ اِذْقُلتُم يا موسي لَنْ نَصبِرَ عَلي طَعا م …) و به غير از آيه 19/ كهف، در هيچ يك از سوره‌ها به صورت مصدر نيامده است (فَليَنْظُر أَيُّهَا اَزكي طَعاماً…) كه در اينجا به صورت مصدر آمده است»[8]
[1] – مفردات الفاظ قرآن، ابوالقاسم حسين بن محمد بن فضل معروف به راغب اصفهاني، متوفي (2. 5هـ)، انتشارات مرتضوي، تاريخ نشر: زمستان 1375، چاپ دوم، ج1، ص 180.
[2] – مفردات الفاظ قرآن، راغب اصفهاني، ج1، ص 181 و 182
[3] – العين، خليل‌بن احمد الفراهيدي، ج1، ص 487
[4] – مفردات الفاظ قرآن، راغب اصفهاني، ج2، ص 443
[5] – العين، خليل‌بن احمد الفراهيدي، ج 7، ص 461
[6] – فرهنگ كامل لغات قرآن، پروفسور عباس مهرين شوشتري، انتشارات گنجينه، سال 1353، چاپ دوم، ص 335
[7] – العين، خليل‌بن احمد الفراهيدي، ج2، ص 25
[8] – قاموس قرآن، سيدعلي اكبر قريشي، ناشر: دارالكتب الاسلاميه، 1352، چاپ نهم، ج4، ص 215
فهرست مطالب
عنوان صفحه
كليات………………………………….
مقدمه…………………………………. 6
تعريف موضوع……………………………. 6
اهميت موضوع……………………………. 7
پيشينه موضوع…………………………… 8
سؤال اصلي……………………………… 8
فرضيه…………………………………. 8
سؤالهاي فرعي…………………………… 8
روش تحقيق……………………………… 8
چكيده…………………………………. 9
فصل اول……………………………….. 10
معناي لغوي و اصطلاحي…………………….. 11
اكل…………………………………… 11
شرب…………………………………… 11
طعام………………………………….. 11
طيب…………………………………… 12
طيبات…………………………………. 12
غذا…………………………………… 14
غذاي حلال………………………………. 14
غذاي حرام……………………………… 15
غذاي پاك و طيب…………………………. 15
فصل دوم……………………………….. 17
مقدمه…………………………………. 18
زمان و موقع خوردن………………………. 18
بهداشت و مستحبات غذا خوردن………………. 20
فصل سوم……………………………….. 28
بخش الف……………………………….. 29
مقدمه…………………………………. 30
بخش الف: تغذيه و اثرات جسمي آن…………… 31
بيان نكات اخلاقي و بهداشتي عبس/24………….. 32
غذا و سلامتي……………………………. 34
علائم تغذيه خوب…………………………. 34
تكريم انسان با غذا……………………… 35
موهبت تغذيه درست……………………….. 36
تغذيه و سلامتي اعصاب…………………….. 41
تأثير غذا در زيبايي انسان……………….. 42
تغذيه و كنترل ميل جنسي………………….. 42
كم‌خوري و طول عمر……………………….. 43
كم‌خوري و سلامتي…………………………. 46
اثرات تربيتي روزه………………………. 48
اثرات بهداشتي و درماني روزه……………… 48
اثرات پرخوري…………………………… 50
ارتباط بين تغذيه و انواع بيماريها………… 51
بخش ب…………………………………. 53
بخش ب: غذاها و ميوه هاي خاص (قرآني)………. 54
انجير…………………………………. 54
زيتون…………………………………. 55
انگور…………………………………. 56
رطب…………………………………… 58
خواص غذايي و درماني خرما………………… 58
عسل…………………………………… 59
شير…………………………………… 62
انار………………………………….. 63
سبزي و خيار و سير و عدس و پياز…………… 64
كدو…………………………………… 66
گوشت (تازه)……………………………. 67
كاهو………………………………….. 68
فصل چهارم……………………………… 69
طلب حرام (حرامخوري)…………………….. 70
انواع تقسيمات مال………………………. 71
خوردنيهاي حلال………………………….. 74
ويژگي رزق انسان………………………… 76
رابطه بين طيبات و عمل صالح………………. 81
ارتباط زهد با غذا………………………. 83
نتيجه‌گيري……………………………… 86
فهرست منابع و مآخذ……………………… 87
تحقیق بهداشت علوم تغذيه در قرآن