فایل مارکت

پروژه ابنيه سنتي ايران

-4- فرم بنا

خصوصيات كلي فرم بنا در اين مناطق به قرار ذيل است :

الف-ساختمانها بصورت حياط مركزي و نيمه درون گرا

ب-حداكثر استفاده از سايه و كوران هوا

ج-ارتفاع اتاقها زياد و پنجره ها بلند و كشيده

د-ايوانها وسيع و مرتفع

ه- عدم وجود زيرزمين

و.طاقها غالباً مسطح

ه-در اين كناره اكثر ساختمانها نيمه درون گرا هستند و اطاقها در اطراف يك حياط مركزي قراردارند . فرق عمده اين ساختمانهاي حياط مركزي با ابنيه مشابه در مناطق فلات مركزي ايران در اين است كه با وجود آنكه اين ساختمانها درون گرا مي باشند ، ولي ارتباط آنها با فضاي خارج كاملا بسته نيست و پنجره هاي بلند و مرتفع و ايوانهاي وسيع رو به فضاي كوچه و يا ميدان در طبقات دوم و خصوصاً سوم ساختمان دارند . (اشكال 8-4و11-4) . دليل اين امر بدين لحاظ است كه به منظور استفاده از تهويه دو طرفه هوا در داخل اتاق و كاستن از شدت گرما ، با باز كردن پنجره هاي رو به حياط از يك طرف و پنجره هايي روبه كوچه از طرف ديگر اين تهويه صورت مي گيرد . همچنين هنگام عصر و غروب كه از شدت آفتاب كاسته مي شود ، اهالي در ايوانهاي خارجي رو به دريا مي نشينند و از جريان بادي كه بين درياو ساحل وجود دارد لذت مي برند .

ايوان در اين منطقه از ساير نواحي از ايران بزرگتر است و فضاي بسيار مهمي در ساختمان محسوب مي شود . در فصول گرم كه مدت آن حدود نيمي از سال است ، اغلب فعاليت هاي روزمره در داخل ايوان انجام مي شود ، زيرا در ايوان هم تهويه به خوبي صورت مي گيرد و هم در زير سايه قرار دارد . خانه هاي مسكوني در اين بندر همانند خانه هاي مسكوني در ساير اقليمهاي ايران ( به جزء اقليم معتدل و مرطوب جنوب درياي خزر ) به صورت حياط مركزي است يعني حياط در وسط خانه و اطاقها در اطراف آن مي باشد
(شكل 14-4 ) . در اينجا نيز مانند ساير مناطق ، خانه اغنيا از چند حياط به نامهاي بيروني ، اندروني و خدمات تشكيل شده است . حياط بيروني مختص افراد نا محرم ، مردان ، مهمانان مرد خانه و بالاخره تجارتخانه مرد خانه است. اين حياط و اتاقهاي مجاور آن بزرترين و بهترين قسمت ساختمان مي‌باشد . بخش اندروني مختص افراد محرم مي باشد و معمولا زنان و دختران خانه و اقوام نزديك در اين قسمت هستند . بعضي از خانه هاي بزرگتر حياط سومي داشته اند به نام حياط خدمات كه مخصوص خدمه و احياناً‌ نگهداري طيور و چهارپايان بوده است و مختصر تر و ساده تر از ساير قسمت هاي خانه است.

عملكرد هاي گوناگون اين خانه نه تنها به وسيله حياطهاي مختلف تقسيم مي شود ، بلكه در هر حياط نيز طبقات مختلف خانه داراي عملكرد هاي متفاوتي است .

همانگونه كه ذكر شد به دليل بالا بودن سطح آبهاي زير زميني و رطوبت بسيار زياد هوا ، زير زمين در اين خانه ها وجود ندارد . لذا ساختمان از طبقه همكف شروع مي شود كه اين طبقه مخصووص امور خدماتي و انبار است . دليل اين امر بدين لحاظ است كه چون حياط اين خانه ها نسبتا كوچك و ارتفاع ديوارها زياد است ، در اين طبقه امكان دسترسي به نور مستقيم آفتاب وجود ندارد و هميشه در سايه و نمدار مي باشد . به علاوه اغلب كف و ديواره‌هاي آن رطوبت زمين را بالا كشيده و نمناك است . رطوبت سنگين هوا نيز در سطح حياط وجود دارد و به دليل محصور بودن كامل حياط از چهار طرف ، اين رطوبت تهويه نمي شود . علاوه بر اين ، در اين خانه ها بدليل محرميت ، پنجره رو به بيرون در طبقه هم كف وجود ندارد و تهويه هوا در داخل اتاقها به سختي صورت مي گيرد . لذا اين طبقه كه اهميت كمتري دارد و ارتفاع آن نيز نسبت به طبقات فوقاني كمتر است ( شكل 15-4) ، محل نگهداري مايحتاج خانواده مي باشد و اگر تجارتخانه آقاي خانه در همين منزل باشد ، كه اغلب اين طور بوده ، مال التجاره نيز در همين طبقه نگهداري مي‌شده است. آشپزخانه و آب انبار نيز در همين طبقه مي باشد .

آشپزخانه معمولا بين بخش اندروني و بيروني قرار دارد تا امكان دسترسي به آن از هر دو بخش ميسر باشد . خانم خانه پس از طبخ غذا ، آن را براي آقاي خانه و يا مهمانان و همكاران وي مي فرستاده است .

با توجه به اينكه در شهر لوله كشي وجود نداشته و آبهاي زير زميني نيز شور بوده ، وجود آب انبار در خانة‌ اغنيا يك امر حياتي و لازم به شمار مي رفته است . در هنگام بارندگي ، آب جاري شده بر روي پشت بام و حياط به سمت آب انبار كه مانند يك حوض در كف يكي از اطاقهاي طبقة‌همكف قرار داشته هدايت مي شده است و در طول سال از اين آب جهت پخت و پز و آشاميدن اسنفاده مي كردند .

براي شستشوي بدن و ظروف ،‌از آب شور يا تلخ كه از چاه بدست مي آمده استفاده مي شده است و از آب شيرين فقط براي آب كشي بدن يك سطل آن را بر روي خود مي ريختند . افرادي كه آب انبار در منزل نداشته اند از آب انبار عمومي شهر استفاده مي كرده اند .

طبقات اول و دوم خانه جنبه مسكوني داشته است . اين طبقات از رطوبت سطح حياط و كف زمين به دور هستند . سقف اطاق در اين طبقات بسيار بلند است كه گاه به چهار متر و يا بيشتر مي رسدو داراي پنجره هاي بزرگ به سمت حياط و به سمت خيابان مي باشند . لذا جريان دو طرفه هوا در اين اطاقها ميسر است كه باعث تهويه مناسب اتاق و كاهش حرارت مي شود .

2-3-6-طاق و گنبد

همانگونه كه قبلاً ذكر شد ، به دليل كمبود چوب در فلات مركزي

ه:بازشوها كوچك

و:ايوانها و حياط ها كوچك

ز:ديوارها نسبتا قطور

خانه هاي سنتي در اين نواحي نيز مانند مناطق مركزي ايران به صورت حياط مركزي احداث مي شوند . منتهي در اينجا اطاقهاي واقع در سمت شمال حياط از ساير قسمتها بزرگتر و وسيعتر است و تالار يا اطاق اصلي نشيمن خانه در همين سمت واقع مي باشد . اين مطلب به دليل استفاده از تابش مستقيم و حرارت آفتاب در زمستان است و چون فصل تابستان عمدتا كوتاه و دماي هوا نسبتاً معتدل است ، از سمت جنوب ساختمان كمتر استفاده مي‌شود . اتاقها جنوبي و در بعضي از خانه ها اگر اتاقهاي شرقي و غربي نيز وجود داشته باشد ، اكثراً جهت انبار و فضاهاي خدماتي مانند اتاق خدمه و يا سرويس هاي بهداشتي مورد استفاده قرار مي گيرد . اين خانه ها اغلب داراي زير زمين با سقف كوتاه ، در زير قسمت زمستان نشين هستند كه در تابستان به خاطر آنكه هواي آن نسبتا خنك است . جهت سكونت اهل خانه مي باشد . در شهر همدان به زير زمين « سيزان » مي گويند و در بعضي از خانه ها كه مسير قنات و يا شعبات آن از زير ساختمان رد مي شود ، سيزان توسط چند پله به چشمه كه محل برداشت آب از قنات است و از كف سيزان پايين تر واقع شده ، مرتبط مي باشد (شكل 4-5) .

از آنجاييكه هوا در اغلب مواقع سال سرد و يا بسيار سرد است ، لذا اكثر فعاليت هاي روزمره در داخل اتاقها صورت مي گيرد . به همبن دليل ابعاد حياطها در اين نواحي قدري كوچكتر از مناطق فلات مركزي ايران است و عمق ايوانها نيز از مناطق جنوبي كشور به مراتب كمتر مي باشد .

در اكثر شهرهاي مناطق سرد سير ، همانند مناطق گرم و خشك ايران ، كف حياط ساختمانها يك الي يك و نيم متر پايين تر از پياده رو است تا آب انبار واقع در زير زمين نمود . البته پايين تر بودن ساختمان از سطح معابر باعث حفظ حرارت درون ساختمان نيز مي شود ، زيرا زمين مانند يك عايق حرارتي اطراف خانه را احاطه كرده و مانع تبادل حرارت بين ساختمان و محيط اطراف مي شود . به طور كلي در مناطق سرد بايد حداكثر كوشش صورت گيرد كه سطح تماس بنا با سرماي خارج كمتر باشد تا حرارت كمتري به خارج نفوذ كند . لذا احجامي نظير مكعب و مكعب مستطيل كه نسبت سطح بيروني آنها به حجم داخل بنا كم مي باشد ، جهت اين ناطق مناسب است . قطر زياد ديوارها و بازشوهاي نسبتاً‌كوچك نيز به جلوگيري از تبادل حرارتي بين داخل و خارج بنا كمك مي كند . قطر زياد ديوار كه از مصالح بنايي است خود به عنوان منبع ذخيره حرارت عمل مي كند و در طي روز كه افتاب به آن مي تابد و گرم مي شود ، كماكان گرماي خود را در شب حفظ كرده و به تعديل دماي داخل ساختمان كمك مي كند .

كليات فرم بنا در اين طبقات به قرار ذيل است :

الف-كلية بناها بصورت كاملا درون گرا و محصور

ب-كلية‌بناها داراي حياط مركزي ( به جز حمام ) و اغلب آنها داراي زير زمين ، ايوان و باد گير

ج-كف ابنيه و خصوصاً حياط پايين تر از سطح معابر

د-ارتفاع اطاقها نسبتا زياد

ه-اطاقها غالباً قوسي و گنبدي

و-ديوارها نسبتا قطور

چنانچه ذكر شد ، نوسان درجه حرارت در منطقه بسيار زياد و. ميزان رطوبت هوا كمتر از حد آسايش انسان است . همچنين تابش آفتاب و حرارت آن در تابستان محيطي گرم و سوزان ايجاد مي كند و بادهاي پر گرد و غبار كويري كه در بسياري از روزهاي سال در جريان است ، مخّل آسايش مي باشد . لذا با ايجاد يك محيط مركزي در وسط ساختمان و تعبيه حوض آب و احداث باغچه ، باعث افزايش رطوبت در فضاي زيستي ساختمان شده و ديوارهاي خشتي و آجري كه به لحاظ تحمل بار سنگين اطاقهاي قوسي و گنبدي با ضخامت نسبتا زياد ساخته مي وند ، مانند يك خازن حرارتي ، نوسان درجة حرارت در طي شبانه روز را كاهش مي دهند . و بالاخره با قراردادن كليه بازشوها روبه فضاي نسبتا مرطوب و معتدل حياط و مسدود نمودن جدارة خارجي ساختمان ( به جز در ورودي ) ، ارتباط فضاي زيست داخل با فضاي خارج تا حد امكان قطع شده و يك اقليم كوچك و مناسب براي آسايش انسان در اقليم گرم و خشك منطقه احداث شده است  .

در دنبالة‌ مطلب ساختمانهاي مسكوني و در فصول بعدي ساختمانهاي تجاري ، مذهبي و خدماتي مورد مطالعه قرار خواهد گرفت .

1-3-6-خانه هاي چهار فصل

تطبيق شيوه هاي زندگي با شرايط اقليمي از خصوصيات بسيار مهم اين نواحي است . نمونه بارز آن در كارخانه هاي درون گراي اين مناطق كه به خانه هاي چهار فصل موسوم است ، مي توان مشاهده نمود . اطاقهاي اطراف حياط اين ساختمانها بنابر فصل معين سال مورد استفاده قرار مي گيرند . نحوة انجام اين كار بدين طريق است كه در سمت شمالي حياط كه افتاب مايل زمستان به آن مي تابد ( پناه ) و از گرماي بيشتري برخوردار است ، قسمت زمستاني نشين مي باشد و اغلب فعاليتهاي روزمره اهل خانه در اين سمت

پروژه ابنيه سنتي ايران