تحقیق بررسي اصل ولايت و ولايت حضرت علي (ع) بعد از پيامبر
مقدمه:
انما وليكم الله و رسوله والذين آمنو الذين يقيمون الصلواة و يوتون الزكاه و هم راكعون[1]
«ولي شما تنها خدا و پيامبر اوست و كساني كه ايمان آورده‌اند. همان كساني كه نماز بر پا مي دارند و در حال ركوع زكات مي‌دهند»
آية بالا كه به حق «آيه ولايت» نامه گرفته است مطالب ارزشمندي در باب ولايت خدا، پيامبر (ص) و اميرمؤنان علي (ع) استفاده و مي‌شود كه براي رعايت اختصار مربيان بعضي از آن مطالب كه مناسبت بيشتري با بحث دارد، سبزه مي‌كنيم.
الف- تنها خداوند متعال، پيامبر اكرم (ص) و مؤمنان بر پا دارندة نماز و پرداخت كنندة زكات در حال ركوع، داراي حق ولايت و حكومت بر مؤمنان هستند.
خدواند پس از بر حذر داشتن مؤمنان از پذيرفتن ولايت و سرپرستي نارواي كافران، با جملة (انما وليكم الله…. ) به معرفي آنان كه شايستة ولايت هستند پرداخته و مؤمنان را به پذيرش ولايت آنان ارشاد كرده است.
اصل ولايت و حكومت در مرحلة نخست از آن خداوند متعال است و ولايت پيامبر و مؤمناني كه در حال ركوع زكات مي‌دهند، در طول ولايت خداوند است و پرتوي از حاكميت او.
ب- پرداخت زكات در حال ركوع – نشانه فرد تعيين‌شده براي حكومت و ولايت است. شهيد مطهري نوشته است:
«آيه. مطلب را به شكلي بيان مي‌كند كه عموميت بردار نيست، و به هيچ وجه نمي‌توان احتمال داد كه اين آيه نيز در صد بيان وارء اثباتي عام است؟ [2] زيرا قرآن در اينجا در صدد بيان يك قانون كلي نيست، نمي‌خواهد استجاب يا وجوب اداء زكات در حال ركوع را بيان كند و به عنوان تشريع يك مندوب يا يك فريضه اسلامي جعل قانون كند. بلكه اشاره به عمل واقع شده‌اي كه فردي در خارج انجام داده و اكنون قرآن، عمل را مصرف آن فرد قرار داده و به نحو كفايه حكمي را كه همان ولايت خواص است اثبات مي‌كند.»[3]
حال بايد ديد آن شخص معين كيست و اين ولايتي كه خداوند متعال را براي او ثابت كرده است، چه نوع ولايتي است؟
بر اساس شأن نزول‌هاي متعدد و روايات بسيار، شخصيت مورد نظر در آيه شريفه حضرت اميرالمؤمنان، علي بن ابيطالب (ع)، است، بنابراين، از آيه شريفه استفاده مي‌شود كه ولايت و سرپرستي بر مؤمنان، از آن خدا، رسول او و علي بن ابي طالب (ع)، است.
مفسران شيعه و اهل سنت گرچه شأن نزول آيه را با روايت‌هاي مختلف گزارش كرده‌اند؛ اما تمام اين گزارش‌ها در يك مطلب مشترك‌اند و آن مطلب اين كه آيه در شأن امير مؤمنان علي (ع) نازل شده و‌آن مؤمن بر پا دارند. نماز و ادا كننده زكات د رحال ركوع كسي بر علي (ع)، نيست.[4]
حال سوال اينكه چرا خداوند متعال به صراحت نام علي (ع) را ذكر نكرده بلكه با كنايه ذكر كرده است؟
مفسران و متكلمان شيعه پاسخ‌هاي گوناگوني داده‌اند، اما به پاسخي كه امام صادق (ع) و امام علي (ع)، از شبه بالا فرموده‌اند بدين فرح است. از امام صادق (ع) پرسيدند چرا خداوند متعال نام علي (ع) را به صراحت در قرآن كريم ذكر نكرده است؟ حضرت در پاسخ فرمودند. آيا وقتي خداوند متعال در قرآن كريم حكم نماز را بيان فرمود، كيفيت خواندن آن و تعداد ركعات را هم بيان كرد؟
رواي گفت؛ نه! آيا به جز پيامبر گرامي اسلام (ص) چه كسي موظف بود كه كيفيت خواندن نماز و تعداد ركعات آن را تعيين كند؟ آيا مردم از كجا فهميدند كه زكات به چه چيزهايي تعلق مي‌گيرد و حد نصاب هر چيز براي تعلق زكات چيست؟ آيا غير از اين بود كه تبيين و تفضيل كليات به عهده پيامبر (ص) بوده است. خداوند متعادل مي‌فرمايد:
لتبين للناس ما نزل اليهم[5]
« تا براي مردم آنچه را به سويشان فرستاده شد تبيين كني»
در مسأله ولايت نيز خداوند در آيه « اطيعوالله . . . » بيان كرد كه اطلاعات اولوالامر واجب است و تعيين مصداق را به عهده پيامبر گذاشت.[6]
امام علي (ع) در مناظره‌اش با زنديقي دربارة آيه « انما وليكم . . . » فرمودند:
« در ميان امت هيچ اختلافي نيست كه در آن روزگار جز يك نفر كسي ديگر در حال ركوع زكات نداده است و اگر نام آن شخص به صراحت در قران كريم ذكر مي‌شد نام و قضيلتش را حذف مي‌كردند. اين رمز و رموز ديگري را كه از قرآن برايت گفتم به اين جهت به صورت رمز در قرآن كريم آمده
[1] سوره مائده (5) آية 55
[2] منظور از ولاء اثباتي عام، دوستي و محبت همة مؤمنان نسبت به يكديگر است.
[3] ولادها و ولايت‌ها، ص 30.
[4] ر.ك: الميزان في تفسير القرآن، ج6، ص8؛ التبيان، شيخ طوسي، ج3، ص 561؛ البرهان في تفسير القران، ج1، ص479؛ تفسير الكبير، فخررازي، ج 12 ، ص 26؛ الكشاف، زمخشري، ج1، ص 649؛ در املمنشور، ج2، ص 293؛ الغدير، علوم اميني، ج 1، ص 27 ، 101، شواهد التنزيل، حسكاني،ج1، ص 178؛ جامع البيان، ابن جرير طبري، ج 6، ص 165؛ 24 حديث از طريق اهل سنت و 18 حديث از طريق شيعه نقل شده است. (ولايت در قرآن كريم، ص 60- پاورقي)
[5] سورة نحل (16) آيه 44.
[6] راهنما شناسي، استاد و مصباح، ص 454.
فهرست مطالب
شرح صفحه
مقدمه…………………………………………………………………………………………………
موضع رسول اكرم (ص) در مورد آينده…………………………………………..
الف- مسأله اول…………………………………………………………………………………
ب- مسأله دوم…………………………………………………………………………………..
ولايت امام علي (ع) در قرآن كريم (1)……………………………………………….
آيه تبليغ……………………………………………………………………………………………..
شأن نزول آيه……………………………………………………………………………………
مراد از مولي……………………………………………………………………………………..
ولايت امام علي (ع) در قرآن كريم(2) ……………………………………………….
آيه اكمال…………………………………………………………………………………………..
مراد از اليوم چه روزي است؟ …………………………………………………………………..
الف- نظر زمخشري ………………………………………………………………………….
ب- عده‌اي گفته‌اند مراد از «اليوم» روز فتح مكه‌است!………………………..
ب: روز عرفه……………………………………………………………………………………..
ت: مراد از «اليوم» روز عيد غدير خم است. ………………………………………
شأن نزول آيه
شواهد و قرائن موجود در آيه……………………………………………………………………
آخرين سخن………………………………………………………………………………………………
فهرست منابع……………………………………………………………………………………..
تحقیق بررسي اصل ولايت و ولايت حضرت علي (ع) بعد از پيامبر