فایل مارکت

تحقیق جايگاه زمين شناسي ايران

فصل اول

كليا

جايگاه زمين شناسي ايران

در زمين شناسي ايران، اين باور وجود دارد كه سرزمين ايران در بخش مياني كوهزاد آلپ- هيماليا است، كه از باختر اروپا آغاز و پس از گذر از تركيه، ايران، افغانستان تا تبت و شايد تا نزديكي هاي برمه و اندونزي ادامه دارد (شكل 1-1)

جايگاه زمين شناختي ويژة اين كوه ها در فصل مشترك دو قارة اوراسيا و گندوانا سبب شده تا دربارة چگونگي پيدايش اين نوار چين خورده دو انگارة بزرگ ناوديس تتيس و زمين ساخت ورقي مورد بحث باشد بررسي دو انگارة ياد شده و گفتمان در اين زمينه مي‌تواند در بيان جايگاه زمين شناسي ايران كارساز باشد.

انگارة بزرگ ناوديس تتيس: براساس اين نظريه، در جايگاه كنوني كوه هاي آلپ- هيماليا، بزرگ ناوديسي وجود داشته است كه از اشتقاق ابر قارة پانگه آ شكل گرفته و زادگاه نوار چين خوردة آلپ- هيماليا است. دربارة بخش ايراني اين بزرگ ناوديس فرض بر آن است كه البرز، به دليل داشتن سنگ هاي آتشفشاني فراوان، نوعي ائوژئوسينكلينال و زاگرس به دليل نداشتن سنگ هاي آتشفشاني نوعي ميوژئوسينكلينال است كه به وسيلة تودة مقاوم ايران مركزي از يكديگر جدا بوده اند.

با آغاز پژوهش هاي زمين شناختي گسترده، اين يقين به دست آمد كه انگارة بزرگ ناوديس تتيس با ويژگي هاي زمين شناختي ايران همخواني و هماهنگي ندارد و ايرادات زير بر آن وارد است:

• سنگ هاي منسوب به پركامبرين ايران، با وجود دگرگوني و دگرشكلي پيشرفته، آواري هاي انباشته شده در حوضه هاي كم ژرفايند.
• رديف هاي پركامبرين پسين- ترياس مياني ايران، رسوبات كنار قاره اي هستند كه در محيط هاي پلاتفرمي انباشته شده اند. در ضمن، در اين توالي ايست هاي رسوبي متعدد وجود دارد كه گاهي به بزرگي 40 و حتي 70 ميليون سال است بنابراين ويژگي هاي سنگي و محيط هاي رسوبي پركامبرين پسين- ترياس مياني ايران شباهتي به بزرگ ناوديس ندارد.
• رديف هاي ترياس بالا- ژوراسيك مياني ايران (به جز زاگرس) رسوب هاي زغالدارند كه در حوضه هاي پيش بوم باتلاقي- مردابي نزديك به ساحل انباشته شده اند.
• توصيف تودة مياني براي ايران مركزي پذيرفتني نيست، چرا كه فازهاي گوناگون آلپي بر اين بخش اثر درخور توجه دارند و حتي در مقايسه با البرز و زاگرس پوياترند.
• فراواني سنگ هاي آتشفشاني سنوزوييك نمي تواند از ويژگي هاي بزرگ ناوديسي البرز باشد چرا كه از يك سو بخشي بزرگ از اين سنگ ها بر محيط هاي رسوبي بر قاره اي گواهي مي دهند و ويژگي بزرگ ناوديس ها را ندارند و از سوي ديگر، سنگ هاي آتشفشاني ياد شده محدود به البرز نيستند و اين گونه سنگ ها را مي توان در گستره هايي وسيع از ايران مركزي ديد.
• مقايسه رسوبات پالئوزوييك و مزوزوييك البرز و ايران مركزي نشان مي‌دهد كه در بسياري از زمان ها، رسوبات اين دو پهنه در شرايط يكساني انباشته شده اند و رخسارة سنگي همانند دارند. به گفتة ديگر نه ايران مركزي تودة مياني بوده و نه البرز بزرگ ناوديس.

با تكيه بر گفته هاي ياد شده ديده مي‌شود كه تكوين حوضه هاي رسوبي ايران و رويدادهاي زمين ساختي آن را نمي توان با ساخت هاي پيچيدة زمين ناوديس ها مقايسه كرد و سنجيد.

نگارة زمين ساخت ورقي: وجود بعضي پوسته هاي اقيانوسي سبب شده است تا گروهي از زمين شناسان، جايگاه زمين شناسي ايران را در چارچوب زمين ساخت ورقي مورد تجزيه و تحليل قرار دهند. به باور اين زمين شناسان (اسميت، هاميلتون، 1970، كرافورد، 1972، و ….)، در محل كنوني راندگي اصلي زاگرس اقيانوسي گسترده‌اي به نام تتيس وجود داشته كه دو قارة آفريقا- عربستان (گندوانا) و اروپا قارة اوراسيا و زاگرس لبة شمالي سپر آفريقا- عربستان هستند. سه دليل عمدة اين ديدگاه عبارتست از:

• تفاوت رخساره هاي سنگي و زمين ساختي رسوبات دوران دوم و سوم زاگرس با ساير نواحي ايران.
• وجود سنگ هاي افيوليتي در امتداد راندگي اصلي زاگرس.
• وجود نوار آتشفشاني اروميه- بزمان.

يافته هاي نوين زمين ساختي ايران نشان مي دهند كه انگارة زمين ساخت ورقي بيانگر جايگاه واقعي زمين ساختي ايران نيست و الگوي توصيف شده به ويژه تعلق ايران مركزي و البرز به قارة اوراسيا با پاره اي از واقعيت هاي ملموس در ناهماهنگي است. زيرا:

• پي سنگ پركامبرين ايران مركزي و عربستان از نظر نوع سنگ ها شرايط پيدايش و زمان سخت شدگي شباهت زياد دارند.
• پس از سخت شدن پي سنگ پركامبرين، از زمان پركامبرين پسين تا ترياس مياني، شرايط حاكم بر محيط هاي رسوبي البرز، ايران مركزي، زاگرس و عربستان همانند بوده است. همانندي رخساره هاي سنگي مورد سخن، ضمن نفي جدايي البرز- ايران مركزي از زاگرس- عربستان، نشان مي‌دهد كه دست كم در زمان هاي پركامبرين پسين، كامبرين و حتي اردويسين تمام نواحي ياد شده سرزميني يكپارچه بوده است.

اسميت (1973)، در بازپسين انگارة زمين ساخت ورقي خود، بر اين باور است كه اقيانوس تتيس در زمان پرمين شكل گرفته و همزمان با پيدايش اقيانوس هند بسته شده است. ولي، افتخار نژاد (1359) سنگ آهك هاي پرمين زاگرس، به ويژه افق هاي بوكسيتي آن را مشابه البرز، ايران مركزي و آذربايجان مي داند كه نشانگر شرايط آب و هوايي يكسان در اين نواحي و يكپارچگي آنهاست.

• در انگارة زمين ساخت ورقي، كمان هاي ماگمايي حاصل از فرورانش بايد داراي تركيب شيميايي كلسيمي- قليايي باشند در حالي كه، كمان ماگمايي اروميه- بزمان، بيشتر، فرآورد تكاپوي ماگمايي از نوع قليايي است كه يادآور كافت هاي درون قاره‌اي است.
• بسياري از زمين شناسان بر اين باورند كه برخورد نهايي دو ورق زاگرس و ايران مركزي به سن كرتاسة پسين- پالئوسن است. چنانچه اين فرض درست باشد در آن صورت فرآيندهاي ماگمايي ترشيري اروميه- بزمان را مي توان نوعي ماگماتيسم بعد از برخورد قاره اي دانست كه وابسته به پديدة فرورانش نيست (عميدي، امامي، 1984).
• بيشتر زمين شناسان بر اين باوراند كه زمان به هم رسيدن و چفت شدگي آغازين دو ورق ايران مركزي و زاگرس- عربستان در اواخر كرتاسه بوده است. به همين دليل، كمان ماگمايي اروميه- بزمان كه حاصل فرورانش و چفت شدگي است، بايد به سن كرتاسة پسين باشد. در حالي كه تكاپوهاي آتشفشاني اين كمربند در ائوسن آغاز شده و در ميوسن به بشترين مقدار رسيده است، يعني زماني كه گمان مي رود فرورانش به پايان رسيده و برخورد نهايي ورق‌ها صورت گرفته است.

به لحاظ وجود رخنمون هاي افيوليتي در محل راندگي اصلي زاگرس، وجود يك اشتقاق درون قاره اي بين ايران مركزي و زاگرس- عربستان حتمي است. ولي، محل و زمان اشتقاق، ميزان جدايش بين دو ورق و حتي زمان به هم رسيدن دوبارة ورق ها و چگونگي بسته شدن آن پرسش هايي است كه هنوز به طور نهايي پاسخ داده نشده است.

افيوليت هاي كرمانشاه و نيريز باعث شده اند تا گروه بزرگي از زمين شناسان، محل اشتقاق را منطبق بر راندگي امروز زاگرس بدانند. در حالي كه فالكن (1967)، علوي (1991)، محل زميندرز را در حدود 130 كيلومتر به سوي شمال خاور و در لبة جنوب باختري كمال اروميه- بزمان مي دانند

تحقیق جايگاه زمين شناسي ايران