فایل مارکت

مقاله کودکانگي و شاعري

سالها قبل در کتابي که مجموعه مقالاتي از يوسفعلي ميرشکاک بود، مقاله اي خواندم با عنوان «کودک ، شاعر، ديوانه».

در آن مطلب ، ميرشکاک تلاش کرده بود ويژگي ها و مشابهت هايي را که ميان يک انسان ديوانه و يک شاعر و يک کودک وجود دارد، نشان بدهد.

اخيرا قيصر امين پور، شاعر و پژوهشگر نام آشناي معاصر نيز در کتاب جديدي به نام «شعر و کودکي» به رابطه ميان شاعرانگي و کودکانگي پرداخته است.

اين کتاب پژوهشي ، بتازگي از سوي نشر مرواريد منتشر شده است و اين نوشتار، قصد معرفي و بررسي اين اثر را دارد.

چندي پيش ، ديدن نام قيصر امين پور روي جلد کتابي که طرحي کودکانه داشت ، توجهم را جلب کرد. به گمان اين که کتاب ، يک مجموعه شعر تازه (احتمالا شعر کودک و نوجوان) از قيصر امين پور است ، به سراغش رفتم ؛ اما نه! مجموعه شعر نبود. کتاب «شعر و کودکي» آن گونه که امين پور در مقدمه آن گفته است ، پژوهشي است که قبلا فصلي از آن به صورت مقاله در يکي از نشريات ، چاپ شده ، سپس براي دسترسي بهتر و راحت تر دانشجويان و اهل تحقيق ، به صورت کتاب عرضه شده است.

امين پور در اين کتاب تلاش کرده است تا به قول خود، بي آن که بخواهد به طرح نظريه هاي ادبي درباره شعر و شاعري بپردازد، از طريق دستاوردهاي دانش روانشناسي نگاهي بيندازد به محدوده بيکران و گسترده ذهن شاعر.

به اعتقاد او، براي شناخت ساده تر هنر و بويژه شعر، مي توان به کودکي برگشت. در واقع ، آنچه ميرشکاک در مقاله «کودک ، شاعر، ديوانه» بيان کرده بود؛ در اين کتاب از منظري عيني ، دقيق تر و کامل تر مورد توجه قرار گرفته است.

امين پور مي کوشد به اين سوال پاسخ دهد که آيا شعر نوعي بازگشت به کودکي است ؟ و معتقد است براي پاسخ به اين سوال ، بايد به شناخت کودک و دوره کودکي پرداخت.

ناگزير بايد سراغ روانشناسان و پژوهش هاي آنان درباره کودکي رفت. در اين کتاب ، نويسنده از ميان روانشناساني که درباره رشد و شناخت کودک به تحقيق پرداخته اند، به بررسي نظريات پياژه – به عنوان بزرگترين روانشناس معاصر کودک – مي پردازد.

فصل اول کتاب به بيان «مراحل تحول شناخت کودک» از ديدگاه پياژه اختصاص دارد. در اين فصل ، نويسنده دوره هاي مختلف تحول کودک را به اجمال بيان کرده ، سپس به ذکر ويژگي هاي اين دوره ها و مقايسه آن با شعر و رفتار شاعران مي پردازد و بيشتر بر دوره حسي حرکتي» و مرحله «پيش عملياتي» که تا 7 سالگي کودک را دربر مي گيرد، تاکيد دارد. به عنوان مثال در اين بخش به مرحله «خود ميان بيني» در کودک اشاره مي کند و مي نويسد: کودک در اين مرحله به طور دائم سوال مي کند و اصرار دارد متکلم وحده باشد… حتي زماني که هيچ کس به حرفش گوش نمي دهد، به صحبت کردن ادامه مي دهد.

حادثه شاعرانه در زبان کودکي

مبحث بعدي که جزو بحثهاي خواندني کتاب است ، بحث «زبان» است. در اين قسمت ، نويسنده به زبان مخصوصي که کودکان براي خود دارند، اشاره مي کند، اين که کودکان با اسباب بازي ها، درختان و اشيا و حتي با خود حرف مي زنند، از موضوعي به موضوعي ديگر مي پرند. سوالات پي درپي کودکان که گاهي خطاب به هيچ کس نيست ، بازيهاي زباني با اصوات و ريتمها و… در اين بخش ، ضمن طرح نظريه پياژه درباره تحول زبان در کودک مي افزايد: «در ظاهر به نظر مي رسد که بين شعر که عالي ترين و پيچيده ترين جلوه تکامل زبان است و زبان کودک که ابتدايي ترين صورت زبان به حساب مي آيد، هيچ گونه شباهتي نيست ؛ اما اگر بپذيريم که شعر، حادثه اي و رستاخيزي در زبان است ، مي بينيم که اين حادثه ها در زبان کودک هم اتفاق مي افتد.» آن گاه نمونه هايي از شباهت شعر و زبان کودکانه را نشان مي دهد:

صنعت سوال و جواب در شعر (يادآور سوالها و جوابهاي بي پايان کودکان):

من نمي دانم / که چرا مي گويند: اسب حيوان نجيبي است / کبوتر زيباست / و چرا در قفس هيچ کسي کرکس نيست؟… / سهراب سپهري

گاهي کودک قسمتهايي از يک داستان را مي اندازد يا توالي حوادث را رعايت نمي کند، شاعر نيز گاهي شعر را بدون مقدمه يا زمينه قبلي شروع مي کند:

مقاله کودکانگي و شاعري