مقاله وكالت دادگستري در فرانسه
وكلاي دادگستري هر حوزه قضايي فرانسه درون نهادي صنفي گردهم آمده تا مقررات حاكم بر حرفه خود را، در چارچوب قوانين و آييننامههاي دولتي قابل اجرا تنظيم نموده و خود بر اجراي صحيح آن نظارت كرده و بهطور همبسته از حقوق صنفي خود در مقابل هرگونه تعرضي از خارج، بويژه از جانب مقامات دولتي، حمايت و دفاع نمايند. اين نهاد صنفي كانون وكلاي دادگستري نام دارد و داراي شخصيت حقوقي ميباشد كه نقش حامي حقوق و ناظر بر اجراي تعهدات دستهجمعي وكلاي عضو آن را داشته و بهعنوان سخنگوي رسمي اين صنف اقدام مينمايد.
انگيزه اصلي ايجاد كانون وكلا، حمايت از حقوق و مقام وكلاي دادگستري، چه به طور انفرادي و چه جمعي بودهاست. باتوجه به نقش مفيد و درعينحال حساس اين حرفه در جامعهاي كه عدالت و آزاديهاي فردي و اجتماعي را سرلوحه خود قرارداده است، اهميت نقش كانون وكلا دراين كشور به خوبي نمايان ميشود. بيجهت نيست كه هركجا آزاديهاي فردي و اجتماعي از سوي مقامات حاكم محدود يا لغو شدهاست، فعاليت و حتي موجوديت كانون وكلا زير سؤال رفته تا فعاليت وكلاي دادگستري تحت نظر و كنترل اين مقامات درآيد. بنابراين ميتوان بدون اغراق بيان داشت كه ميزان حمايت كانون وكلا از اعضاي خود نشان دهنده مؤثر بودن نقش وكلاي دادگستري در يك جامعه و همچنين حدودي كه درآن براي آزادي و عدالت تعيين شدهاست ميباشد.
درفرانسه، از زمان انقلاب 1789 تاكنون، كانونهاي وكلا مراحل كموبيش دشواري را پشتسر گذاشته و امروزه جايگاه خود را در چارچوب نظامي دمكراتيك و جامعهاي آزاد تثبيت كردهاند. انگيزه اصلي كانونهاي وكلا حفظ اين جايگاه است، كه اين مستلزم حمايت از شأن و اعتبار اين حرفه بهطور كلي و از اعضاي خود بهصورت انفرادي ميباشد.
هرگاه مقامات دولتي يا اداري، و حتي تقنيني، درصدد آن برميآيند كه تدابيري جهت محدودساختن حقوق شهروندان در زمينه دادخواهي و دادرسي- از قبيل محدودكردن حق دفاع براي عاملان جرايمي خاص يا تعرض به اصل برائت- اتخاذ نمايند، كانونهاي وكلا شديداً اعتراض كرده و براي مبارزه با چنين طرحهايي به طرق قانوني وارد صحنه ميشوند.
كانون وكلا نسبت به رفتار نيروهاي انتظامي و پليس هنگام دستگيري و بازداشت مجرمان حتمي يا احتمالي بسيار حساس است و درصورت اعتراض وكلاي متهمان به نحوه اقدام پليس دراين مواقع از وكلا كاملاً حمايت ميكند.
از سويي ديگر، كانون وكلا در فرانسه از اعضاي خود در مقابل هرگونه فشار يا تهديدي از سوي مقامات يا طرفهاي دعوي بهطور قاطعانه حمايت ميكند. قاطعيت اين حمايت به حدي است كه ميتوان، از نظر كانون، صحبت از نوعي مصونيت براي وكيل دادگستري هنگام انجام وظايفش درجهت دفاع از موكلش به ميان آورد.
اما حمايت از حرفه وكالت، مستلزم آن است كه افرادي كه اين حرفه را پيش ميگيرند، به نوبه خود، در چارچوب قوانين و مقررات عمل كرده و با كردار خود شأن اين حرفه و جايگاه آن را در جامعه حفظ نمايند. پس جنبه مهم يدگر فعاليت كانون وكلا نظارت بر نحوه عمل وكلاي عضو آن است.
دوجنبه حمايت و نظارت در فعاليتهاي كانون وكلاي فرانسه نمايان است و تا حد زيادي هم با يكديگر توأم ميباشد زيرا انگيزه اين نظارت، حمايت مؤثر از صنف و از اعضاي آن ميباشد.
در اين راستا، فعاليت نظارتي كانون وكلا در فرانسه را ميتوان پيرامون دو محور اصلي قرارداد: نخست در هنگام ورود به صنف، از طريق صدور پروانه وكالت، براي حفظ كيفيت و كارآيي شغل وكالت و سپس در مدت انجام حرفه، با نظارت انتظامي، براي حفظ شأن و اعتبار شغل.
قبل از بررسي فعاليتها و نحوه عمل كانون وكلا در فرانسه، لازم ميدانيم در ابتدا تشكيلات و سازماندهي آن را به اختصار شرح دهيم.
1ـ سازماندهي كانون وكلا در فرانسه
درحوزه صلاحيت هر دادگاه استينافي در فرانسه يك كانون وكلا تشكيل شدهاست. هركانون يك انجمن صنفي است كه از شخصيت حقوقي مجزايي برخوردار بوده و در حوزه قضايي خود به طور كاملاً مستقل عمل ميكند.
در پشت پرده اين برابري حقوقي، كانونها در فرانسه داراي اهميت متفاوتي هستند زيرا در بعضي مناطق تعداد اعضاي آنها از پنجاه نفر تجاوز نكرده و در مناطقي ديگر، نظير اطراف شهرهاي بزرگ، تعداد اعضا به چندين هزار ميرسد. بنابراين، اگرچه ساختار داخلي كانونها مشابه يكديگر است اما عملكرد آنها دريك سطح نيست. كانون وكلاي پاريس كه ازنظر كميت مهمترين آنها ميباشد داراي نزديك 15000 عضو است. طبيعي است كه با داشتن چنين حجمي، كانون پاريس داراي تشكيلات مفصلتري بوده و از اين نظر به عنوان مهمترين كانون وكلاي فرانسه به حساب ميآيد.
هركانوني توسط هيأت مديرهاي كه عنوان «شوراي نظام» (Conseil de I\’Order) را دارد اداره ميشود. اين شورا دراين امر از حمايت قانون برخوردار بوده وظايفش نيز از قانون ناشي ميگردد. شوراي نظام يا هيأت مديزه كانون از سوي وكلاي عضو كانون مربوطه انتخاب ميشود. تعداد اعضاي آن درهر كانوني متفاوت سات. براي مثال، در كانون وكلاي پاريس، هيأت مديره از 36عضو تشكيل ميگردد. اعضاي شوراي نظام يا هيأت مديريت براي مدت سه سال توسط وكلاي عضو كانون انتخاب ميشوند و هر سال كرسي 3/1 از آنان به رأيگيري گذاشته ميشود.
هيأت مديره كانون رييسي را براي خود انتخاب ميكند كه در مقام رياست كانون انجام وظيفه ميكند. رييس كانون را اصطلاحاً در فرانسه «چوب بدست» (Batonnier) مينامند. اين لقب به ياد اسطوره نيكلاي مقدس (Saint Nicholas) معروف به حامي وكلا ميباشد كه هميشه چوبي را به عنوان عصا دردست داشته و با عصايش از مريدان خود حمايت ميكردهاست. رييس كانون براي يك دوره دوساله انتخاب ميشود. در آغاز سال دوم مديريت او و همزمان با انتخاب ثلثي از اعضاي هيأت مديره، يك نفر به عنوان قائممقام وي انتخاب ميشود كه سال بعد، هنگام خاتمه رياست او، اين شخص جانشين او شده و رياست كانون را به عهده ميگيرد.
رييس كانون همه اختيارات لازم براي نمايندگي هيأت مديره و كانون را داراست و به اين عنوان مخاطب مقامات دولتي و اداري و اشخاص ثالث است. د ركانونهايي كه تعداد اعضايشان زياد است، رييس كانون براي اداره بهتر امور، اقدام به تشكيل كميسونهاي تخصصي مختلفي در داخل هيأت مديره ميكند و هرسال اعضاي هر كميسيوني را معين ميكند. اين كميسيونها معمولاًجنبه اجرايي يا فني و حتي مشورتي دارند اما ميتوانند، درصورت تفويص اختيارات از سوي رييس كانون، قدت تصميمگيري نيز داشتهباشند.
از وظايف مهم هيأت مديره كانون وكلا تضمين آموزش تخصصي وكلا در هر سطح، به وسيله برگزاري كنفرانسها يا سمينارهاي متعدد درباره موضوعات متفاوت و بويژه آموزش حرفهاي متقاضيان پروانه وكالت است. وظيفه مهم ديگر نيز تنظيم و تكميل و نظارت دايم بر اجراي آيين وظايف صنفي وكلاي عضو آن است. اين دو فعاليت اساسي كانون وكلا به ترتيب موضوع فصول بعدي است.
2ـ نظارت كانون وكلا بر آموزش حرفه، به منظور حفظ كيفيت و كارآيي شغل وكالت
آموزش و تربيت حرفهاي وكلاي دادگستري به عهده كانون وكلا است. هركانوني در فرانسه بدين منظور مراكز آموزشي تحت عنوان «مركز آموزشي حرفهاي وكلاي دادگستري» داير كردهاست تا اين آموزش را براي داوطلبان حرفه وكالت در حوزه خود تضمين نمايد. اين مراكز آموزشي تحت نظر كانون مربوطه اداره شده و برنامه آموزشي آنها توسط آن كانون تنظيم و تدريس ميگردد.
الف) شرايط مقرر براي ورود به مركز آموزشي حرفهاي وكلاي دادگستري
قانون شرايط كلي را براي ورود به اين مراكز آموزشي تعيين كردهاست. اين شايد تنها مرحله آموزش حرفهاي وكلا است كه از انحصار كانون خارج ميباشد. طبق قانون، داوطلبان ورود به اين مراكز بايد داراي درجه فوقليسانس حقوق يا معادل آن بوده و قاعدتاً دوره آمادگي يكساله را در مؤسسات مطالعات قضايي وابسته به دانشكدههاي حقوق گذرانده و نهايتاًامتحانات وروديه به مركز آموزشي حرفهاي وكلا را با موفقيت پشتسر گذارد. پس از تصويب قانون 1990، كساني كه داراي درجه دكتراي حقوق هستند از گذراندن دوره آمادگي و دادن امتحان وروديه معاف بوده و ميتوانند مستقيماً درمراكز آموزشي براي گذراندن دوره آموزش حرفهاي ثبتنام كنند.
از شرايط ديگر قانوني اين است كه داوطلب حرفه وكالت در فرانسه بايد تبعه فرانسه يا يكي از كشورهاي اتحاديه اروپا باشد. البته اين شرط در عمل قاطعيت نداشته و موارد استثنايي، حتي در خود مفاد قانون، پيشبيني شدهاست (مثلاً اتباع ديگر كشورهايي كه بطور متقابل چنين مزايايي را براي اتباع فرانسه پيشبيني ميكنند).
براي ورود به مركز آموزشي كانون، داوطلب بايد گواهي عدم سوءپيشينه خود را ارايه دهد. طبيعي است كه كسي كه اشتياق و تمايل به دفاع از حقوق سايرين را دارد، نبايد خود قبلاً حق كسي را ضايع يا قواعد اجتماعي را بهطور جدي نقض كردهباشد.
داوطلبي كه همه شرايط فوقالذكر را داشتهباشد وارد مركز آموزشي كانون شده و زيرنظر كانون، به عنوان «شاگرد وكالت» در اين مركز به قصد كسب پروانه وكالت آموزش ميبيند.
ب) دوره آموزش حرفهاي وكلاي دادگستري زيرنظر كانون
اين دوره شامل دروس، كنفرانسها و تمرينهاي عملي در زمينههاي متعدد رشته حقوق و حرفه وكالت ميباشد. نكته قابل توجه اين است كه طي اين دوره، جنبههاي عملي، فني و تخصصي به شاگردان وكالت آموخته ميشود. با توجه به شرايط لازم براي ورود به اين دوره، تصور ميشود «شاگردان» از معلومات حقوقي پايه برخوردارند و رشته حقوق را به طور نظري در دانشكده آموختهاند. لذا بايد دراين مرحله فقط بر جنبه عملي تأكيد كرد و آنان را براي اجراي حرفه آينده خود تربيت كرد.
در آغاز اين دوره، شاگردان وكالت در مقابل رياست دادگاه استيناف حوزه قضايي مربوطه و رياست كانون وكلاي مربوطه به طور دستجمعي سوگند ياد ميكنند كه وظايف خويش را با حسن نيت انجام داده و هيچ اسراري كه در طول اين دوره، هنگام مطالعه پروندهاي از آن باخبر ميشوند را جايي افشا ننمايند.
شاگردان وكالت در گروههاي متفاوتي براساس درجه تحصيلات، تخصص درسي، سن يا سابقه شغلي تقسيم ميشوند. براي هر گروهي زمانهاي خاصي براي آموزش تعيين ميگردد. كلاسها و كنفرانسها عمدتاً توسط وكلاي دادگستري يا قضات برگزار ميشود. در كلاسها نحوه تشكيل و مديريت پرونده، طرز برخورد با موكل از ابتدا تا پايان پرونده، طريقه تنظيم لايحه و ارايه استدلالات و كلاً و هرچه كه به پيگيري يك پرونده مربوط ميشود تدريس ميشود و شاگردان وكالت بايد اين آموختهها را در تمرينهاي متعدد آن هم در زمينههاي گوناگون (مدني، تجاري، كار، كيفري، اداري و …) به اجرا درآورند. موضوع بعضي كلاسها آموزش حرفهاي فني است، نظير طرز صحبت و بيان در حضور جمع و نحوه دفاع در دادگاه و درحضور قاضي. «شاگردان» براي تمرين اين قبيل دروس در دادگاه حضور يافته و در مقابل قاضي محاكمهاي را صحنهسازي كرده و در دعوايي فرضي از پروندهاي كه قبلاً روي آن كاركردهاند دفاع ميكنند. كنفرانسها درباره موضوعات مختلف و بااهميت متفاوت برگزارميشوند و اصولاً سعي دارند، بهغيراز آشنايي حضار با موضوعات كلي نظير وظايف صنفي يا مقررات اروپايي، تحولات اخير حقوقي را براي آنان تشريح و نقد كنند.
شاگردان وكالت در اين دوره آموزشي حداقل دو ماه نزد محاكم قضايي معين يا نزد وكيلي كارآموزي ميكنند و در پايان اين كارآموزي بايد گزارشي از كارهاي انجام داده و تجربه كسب كرده ارايه دهند. «شاگرداني» كه داراي درجه دكتري ميباشند از كارآموزي معاف هستند.
مقاله وكالت دادگستري در فرانسه