مقاله نظريهٔ انرژى مازاد
نظريهٔ انرژى مازاد که به ربرت اسپنسر – H.Spencerنسبت مى‌دهند قبلاً توسط شاعرى به‌نام شيلر – Schillerعنوان گرديده بود و لذا به نظريهٔ اسپنسر و شيلر معروف است. طرفداران اين نظريه معتقد هستند که بدن مقدارى انرژى دارد که آن را به‌صورت فعاليت هدفدار يعنى کار و فعاليت بدون هدف يعنى بازى مصرف مى‌کند. اسپنسر اعتقاد داشت حيواناتى که در ردهٔ بالاى سلسلهٔ تکاملى قرار دارند کليهٔ وقت و انرژى خود را صرف پيدا کردن غذا نمى‌نمايند بلکه انژرى مازاد خود را در فعاليت ديگرى به‌کار مى‌گيرند. شيلر معتقد است يوان زمانى که احساس کمبود نمايد کار مى‌کند. زمانى که سرشار از انرژى است بازى مى‌کند و مازاد بر آن، فشارى است براى فعاليت. براساس اين نظريه هرگاه انرژى بدن از حدّ متعادل بيشتر شود و ارگانيسم افزايشى مازاد در انرژى خود احساس کند بازى جلوه‌گرى مى‌کند ر اين نظريه اعتقاد بر اين است که نيروى وجودى انسان براى رفع حوائج و تأمين بقاء مصرف مى‌گردد و مازاد بر آن در راه‌هائى مصرف مى‌شود که در آن هدف‌هاى انتفاعى موردنظر نيست. ساده‌ترين و بى‌آلايش‌ترين اين فعاليت‌ها جهت صرف قواى مازاد بازياست لانگه معتقداست که هنر از بازى مى‌تراود و بازى فشار نيروى زايد ارگانيسم مى‌باشد که بر اثر مصروف گشتن آن، سرخوشى و سرمستى ايجاد شده و فرد متلذذ مى‌گردد.
لوئي معتقداست نظريهٔ انرژى مازاد به‌عنوان نوعى شيوهٔ تبيين کلى بازي، دو نقطهٔ ضعف دارد: اولاً نمى‌تواند ميان اشکال مختلف بازى فرق بگذارد، ثانياً فقدان بازى را در گروه‌هاى معينى از کودکان از قبيل معلولان ذهنى که در مؤسسات ويژه زندگى مى‌کنند تبيين نمى‌کند.
نظریه رفع خستگی
براساس نظريهٔ پاتريک – Patrikنظريهٔ رفع خستگى با عنوان تنش‌زدائى – Relaxation Theoryاخيراً مورد توجه قرار گرفته است. انسان کنونى در فضاى پُر تحولى که قرار گرفته است روزبهروز بايد با تغييرت مختلف روبه‌رو شده و آنها را تحمل نمايد و با توجه به اينکه از لحاظ جسمى و روانى ظرفيت محدودى دارد در مقابل تغييرات روزبهروز فزاينده گاهى مقاومت خود را از دست داده و به شيوه‌هاى ارتباطى غيرعادى و ناسالم پناه مى‌برد. پيشرفت تمدن، رشد مشاغل: پيچيدگى روز افزون زندگى و انجام کارهائى که به جنبش و حرکت بيشتر نياز ندارد به همراه هزاران نتيجهٔ ناخواستهٔ تمدن، خستگى و فشار روحى را به ارگانيسم انسانى وارد مى‌آورد، به‌طورى‌که در وضعيت کنونى سرگرمى‌هاى افراد نيز حالت تکرارى به‌خود گرفته و خستگى افراد را بيشتر مى‌کند و بيشتر اين وضعيت‌ها به قول اريک فرام – Arich Frommناشى از گسست رابطهٔ طبيعى بين انسان و محيط مى‌باشد. انسان‌هاى اوليه چون با طبيعت ارتباط تنگاتنگ و طبيعى داشته‌اند لذا فعاليت جسمى و تحرک آنها بيشتر بوده و بنابراين انرژى مازادى در آنها باقى نمى‌ماند ولى امروزه که انسان‌ها از اين ارتباط محروم هستند ناگزير جهت رفع تنش و نيل به آسايش و آرامش به بازى روى مى‌آورند. آنهائى که به خاطر هيجان، خود را از پل مى‌اندازند، آنهائى که در آسمان از هواپيما بيرون مى‌پرند و يا آنهائى که مى‌خواهند روى آب راه بروند و … همه در جستجوى وضعيتى هستند تا آنها را از يکنواختى زندگى بيرون بياورد.
در نظريهٔ رفع خستگى يا نظريهٔ تفريحات (Recreation Theory) برخلاف نظريهٔ انرژى مازاد اعتقاد بر اين است که بازى عامل يا طريقه‌اى است که بدان وسيله انسان انرژى از دست رفتهٔ خود را جبران مى‌کند اين نظريه را به لازاروس – Lazarusنسبت مى‌دهند، وى نظر خود را در اعتراض به انرژى مازاد اين‌گونه مطرح مى‌کند که بازى فرصتى است جهت آرامش و بازگرداندن نيروهاى ذهنى از دست رفته. لازاروس اعتقاد دارد از آنجائى که انجام کار يا فعاليت نياز زيادى به انرژى دارد ارگانيسم نيز جهت تأمين انرژى از دست رفته به استراحت نياز پيدا مى‌کند ولى استراحت صِرف، جهت تأمين انرژى مصرفى کافى نيست و در اين ميان بازى نقش اساسى در تأمين قواى از دست رفته ايفاء مى‌نمايد.
– مقايسهٔ نظريات انرژى مازاد و رفع خستگى:
مفاهيم مربوط به نظريات انرژى مازاد و رفع خستگى با يکديگر تناقضى ندارد هر چند که در ظاهر اين‌چنين استنباط مى‌شود. هر دو اين نظريه تحت شرايط متفاوتى عمل مى‌نمايند. در هر دو نظريه تأثير بازى در سلامت جسم ضرورى تشخيص داده شده و فعاليت، حرکت و جنبش عنصر لازم بازى تلقى شده است و در نظريات فوق تلويحاً هدفدار بودن بازى تأييد شده، تفريح، سرگرمى و نشاط نيز جزو کيفيت بازى معرفى شده است.
اشکالات و ايرادات مختلفى به نظريات فوق نسبت مى‌دهند از جمله اينکه اگر نظريهٔ انرژى مازاد اسپنسر را ملاک بدانيم بايد فعاليت‌هاى مختلفى را که از کودک سر مى‌زند نيز بازى بدانيم چراکه اين فعاليت‌ها نيز انرژى مازاد را از ارگانيسم خارج مى‌کند و نيز سؤال ديگرى به اين‌صورت مطرح مى‌شود که آيا فعاليت‌هاى انفرادى کودکى که با خود مشغول بوده و تحرک بيشترى ندارد نيز بازى مى‌باشد؟
و اگر تئورى لازاروس را ملاک بدانيم خواب رفتن کودکان بعد از بازى که اکثراً به‌علت خستگى است چگونه توجيه مى‌شودبه‌عبارت ديگر آيا به خواب رفتن کودکان بعد از بازى
مقاله نظريهٔ انرژى مازاد