مقاله حس تعادل
اگر حس های دیگر خود را از دست می دادیم هنوز به وسیله حس تعادل می توانستیم بگوئیم که سر ببالا ایستاده ایم یا سر بپائین در حال افتادنیم یا در چرخیدن به عقب می رویم یا به جلو و از این قبیل.
دستگاه گیرنده ای که آلت حس نعادل است در گوش داخلی واقع شده است و چنانکه در شکل اول دیده می شود مرکب است از سه مجرای نیم دایره و دو محفظه کوچک کیسه مانند به نام ساکول و و اوتریکل که آنها را دهلیز گویند. وضع قرار گرفتن دهلیز ها نسبت به حلزون در شکل چهارم مطلب شنوائی نشان داده شده است.مایعی که اندلنف خوانده می شود کانالها و دهلیز ها را پر کرده است . در پایه هر یک از کانالها برآمدگی هست که آمپولها خوانده می شود و در آنها ساختمان کوچکی است که از آن موهائی بیرون آمده است این ساختمان کوچک کریستا خوانده می وقتی سر حرکت کند موهای کریستا خم می شود. خم شدن موها عصبها را تحریک می کند و از آنجا جریان به مغز فرستاده می شود.
موها در اثر حرکت دورانی به فعالیت در می آیند.وقتی ناگهان سر را به راست بچرخانیم. مایعی که در مجرای الف است عقب می ماند و موها به چپ خم می شود و بر عکس. وقتی ناگهان سر را به پایین خم می کنیم. موهای مجرای ب بالا خم می شوند و بر عکس. وقتی سر را از پهلو به راست خم می کنیم موهای کانال ج به چپ خم می شوند. و بر عکس . وقتی آزمودنی با سرعت ثابتی در صندلی چرخانی چرخانده شود سلول های موئی مجرای افقی به وضع اصلی خود بر می گردند و به همان صورت می مانند.
آزمودنی در این موقع خیال می کند که حرکت متوقف شده است. اما وقتی حرکت آهسته تر شود موها در همان جهت چرخش آزمودنی خم می شوند و آزمودنی خیال می کند در جهت مخالف حرکت می کند.چرخش در سطح افقی موجب حرکات جبرانی سرو چشم می شوند. این حرکات نتیجه رابطه های عصبی انعکاسی بین کانالهای نیمدایره و مغز و چشم هستند. سر و چشم در جهت چرخش حرکت می کنند. و ناگهان به عقب باز می گردند. حرکات نوسانی سریع چشم که نیستا گموس خوانده می شوند بعد از چرخش دیده می شوند. اگر کسی را که چند دور چرخیده است وقتی متوقف می شود نگاه کنید خواهید دید که چشمان او حرکات سریع به این ور و آن ور می کنند. این را نوسان چشم پس از چرخش می خوانند وقتی در کسی این نوسان دیده نشود ایجاد شبهه می کند که ممکنست کانالهای نیمدایره او معیوب باشد . در میان بازیگران سیرک، خلبانان و رقاصان باله، که در آنها کانالهای نیمدایره زیاد تحریک می شوند. ممکنست نوسان چشم کم شود. آزمایش هائی که با حیوانات و با آدمیان به عمل آمده است. نشان داده است که با چرخ زدن پی در پی نوسان چشم ممکنست کم شود. بدون آنکه به حس تعادل لطمه بخورد.
سرگیجه ای که پس از چرخیدن به شخص دست می دهد نیز با تمرین کم می شود سر گیجه و نوسان سر و چشم را نیز ممکنست بدین ترتیب به وجود آورد.که شخص را در وسط سیلندری از نوار سیاه و سفید قرار داد و آن را دور او چرخانید بدون اینکه خود آزمودنی حرکت کند. یعنی بدون اینکه کانالهای نیم دایره تحریک شوند. بنابراین هر چند بین حس تعادل و نوسان چشم رابطه ای هست رابطه لازمی نیست یعنی یکی می تواند دیگری موجود باشد.دهلیز که در پایه مجاری نیم دایره قرار دارد در درجه اول توسط حرکات مستقیم تحریک می شود یعنی حرکات بالا و پایین و جلو و عقب و راست و چپ در آن موثر می شوند.