تحقیق مراحل ساخت مترو تهران و موانع پيش رو
لطفاً تاريخچه اي از شروع كار مترو را بيان نماييد؟
مهندس حيدريان: بررسيهاي اوليه ي كار پيش از انقلاب توسط شركت فرانسوي سفر تو (SODRETU) انجام شد اين شركت كار طراحي متروي تهران را بر اساس نيازهاي همان دوران آغاز كرد و شبكه ي مترو را روي چهار مسير كه به صورت مصوب نيز درآمد پايه ريزي كرد و با حضور همين شركت بود كه كار ساخت مترو پيش از انقلاب آغاز گرديد كه با آغاز روند انقلاب پروژه ي مترو متوقف گرديد تا سرانجام در سال 1365 عمليات اجرايي آن دوباره آغاز شد. و از آنجايي كه اسناد و نقشه ها و مطالعات فرانسوي ها ملاك ساخت قرار گرفت بنابراين ساختار و پيكره ي ايستگاه ها و تونل هاي و كم و بيش كليه ي ساخت و سازهاي در رابطه با مترو بر اساس شيوه هاي پيشنهادي فرانسويان صورت پذيرفت.
خطوط مترو چه تعداد و هر كدام در چه مرحله اي كاري است؟
مهندس حيدريان: پيش بيني خطوط مترو براي 9 خط است. در حال حاضر 4 خط مورب مترو است كه نزديك به 80% دو خط آن به بهره برداري رسيده و مابقي در حال ساخت مي باشد.
خط يك مترو از مرقد امام (ره) تا مير داماد در حال بهره برداري است و ادامه ي آن تا تجريش در دست ساخت و اجرا مي باشد.
خط دو از ميدان صادقيه تا ميدان بهارستان به بهره برداري رسيده و مابقي در حال ساخت تا خيابان رسالت چهار راه در دشت مي باشد كه اميدواريم تا پايان سال آينده به بهره برداري برسد. از چهار راه در دشت تا سرخه حصار نيز در دست طراحي مسير و ايستگاه هاي مربوطه مي باشد.
خط سه كه خطي است شمال شرقي به جنوب غربي شهر تهران از لويزان آغاز و با گذار از خيابان استاد حسن بنا و خيابان شهيد بهشتي و خيابان ولي عصر تا ميدان راه آهن و در ادامه به سمت اسلام شهر كشيده مي شود كه مسير شمالي از لويزان تا تقاطع رسالت و استاد حسن بنا آن در حال حاضر در دست مطالعه و طراحي مهندسين مشاور طرف قرارداد مترو مي باشد. بخش مياني از چهار راه استاد حسن بنا و رسالت تا ميدان راه آهن طراحي و مطالعات مسير و ايستگاه ها آماده است و در بخش جنوبي از ميدان راه آهن به سمت اسلام شهر نيز مشاورين در حال انجام مطالعات آن مي باشند.
خط 4 كه سمت و سوي شرقي غربي دارد نيز از شهرك اكباتان آغاز مي شود و با گذار از خيابان انقلاب وارد خيابان پيروزي مي شود و انتهاي آن به منطقه افسريه و اسب دواني شرق تهران ختم مي شود. اين چهار خط مصوب هستند و همان گونه كه گفتيم خط يك و دو بخش معظم آن در حال بهره برداري و بخش ديگر در حال ساخت مي باشد. اما خطوط سه و چهار به مناقصه ي بين المللي گذاشته شده و با گزينش شركت هاي برنده، كار مطالعه و طراحي آنها نيز آغاز شده است.
لازم به ذكر است كه خط پنج مترو كه تهران را به كرج وصل مي كند مسيري روي زميني است و به لحاظ برق گيري كاملاً با داخل شهر متفاوت مي باشد در داخل شهر خطوط مترو از طريق ريل سوم كه در كنار ريل هاي آهن قرار دارند تغذيه مي گردند ولي در خط 5 تغذيه برق بالاسري و از كابلهاي بالاي مسير قطار برق مورد نياز را كسب مي نمايد و نيز با توجه به جمعيت روز افزون شهر كرج و مسير مابين طول ايستگاه ها و به پيروي از آن قطارها به 300 متر افزايش يافته و براي سهولت بيشتر جابه جايي، قطارها نيز دو طبقه در نظر گرفته شدند. در حال حاضر خط پنج از ايستگاه صادقيه تا ايستگاه مهرشهر در دست بهره برداري است و بزودي نيز ايستگاه پارك جنگلي به بهره برداري خواهد رسيد.
با توجه به استقبال بيش از اندازه ي شهروندان تهراني و براي جلوگيري از ازدحام بيش از اندازه ي جمعيت اميدواريم هر چه زودتر خطوط شش و هفت و هشت و نه نيز به گونه يي جدي در دست مطالعه و اجرا قرار گيرند تا در آينده يي نه چندان دور شهروندان بتوانند با آرامش بيشتري در سطح شهري در زير شهر تهران جابه جا شوند.
چه بخش هايي از كار احداث مترو را شركت هاي خصوصي و چه بخش هايي از آن را خود مترو انجام مي دهد؟
مهندس حيدريان: از سال 65 كه دوباره مترو آغاز به كار كرد قسمت عمده كار طراحي و محاسبات ساختمان ها و مطالعات مربوط به تجهيزات و تاسيسات را دفتر فني متشكل از بخش هاي ساختماني و تجهيزاتي انجام مي داد و هم زمان گروه هاي اجرايي شركت مترو به صورت تنگاتنگ كارهاي ساختماني را پيش مي بردند كه البته با توجه به اينكه كار مطالعه و طراحي زمان قابل ملاحظه اي را مي طلبيد و گروه هاي قدر اجرايي مترو نيز سرعت خوبي براي اجراء داشتند در سال هاي 68 و 69 از تعدادي مهندسين مشاور معيار و يا سازه براي كمك به دفتر فني و انجام بخش هاي بازبيني و تهيه نقشه هاي اجرايي معماري صفت كاري سازه ها در نظر گرفته شد كه اين گروه ها همراه با دفتر فني مترو و بخش قابل توجهي از نقشه هاي اجرايي را تهيه و آماه ساخت نمودند و مابقي كار ايستگاه ها و تونلها و ساختمانهاي كناري مترو نيز توسط دفتر فني صورت گرفته و بخش اجرايي تمام تونلها؛ ايستگاه ها و كليه ساختمان هاي ديگر مربوط به مترو را كه امروز به بهره برداري رسيده است را با همهم مشكلات مالي آن زمان و لقمه لقمه پول دادن ها كه باعث طولاني شدن كار شده بود تا سال 75-76 به صورت اماني به پايان رساند و آماده نازك كاري نموده بودند از سال 76 هم نازك كاري و دكوراسيون ( آرايه بندي) داخلي ايستگاه ها به مهندسين مشاور يعني بخش خصوصي واگذار گرديد و بدين سان كار دفتر فني مترو بيشتر كنترل كارها شد و ناگزير بود مشاوران را در زمينه انتخاب مشخصات ياري كند و با راهنمايي آنها كيفيت كار طراحي ايستگاه ها را هر چه بيشتر پسنديده تر و جذب تر نمايد. در خطوط 3 و 4 نيز از مديريت طرح بهره گرفتيم. سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور در سالهاي اخير نوعي قرار داد براي اداراتي كه فاقد دفتر فني و متخصصان كار بودند و يا مي خواستند دفتر فني خود را كوچك و يا تعديل نمايند تا از بخش خصوصي استفاده نمايند تهيه نمود كه از آن طريق اين نوع ادارات مشاوريني را به عنوان دفتر فني خود انتخاب مي نمايد و نام اين گونه قرارداد را مديريت طرح يا عامل چهارم مي گويند.
نحوه انتخاب مسيرها و اينكه بهتر است كه مترو در زير زمين اجرا شود به چه ترتيب است؟
مهندس حيدريان: اين نكته را بايد در نظر داشته باشيم كه ايجاد مترو يعني اضافه كردن يك راه جديد به شهر. اگر مترو را به روي زمين بياوريم بدين معناست كه يك بخش از وضع موجود را اشغال كرده و به مترو اختصاص داده ايم.
اما در زير زمين راه جديدي ايجاد مي شود و يك راه به راه هاي شهر افزوده مي گردد. البته اگر در محل هايي بتوان آنها را با فضاي باز و نور طبيعي آرايش نمود هم معماري زيبا و دلنشين پيدا مي كند و هم براي تصفيه ي هوا، برق و انرژي كمتر مصرف خواهيم كرد و بدين سان عمل بهينه سازي صورت مي گيرد.
چه مشكلاتي در هنگام اجراي مترو بيشتر داشتند؟
مهندس حيدريان: عمده ترين مشكل ناهماهنگي است كه بين ارگانهاي شهري وجود دارد كه انطباق كارهاي زير زميني را با آنچه در روي زمين قرار است انجام شود را مشكل مي نمايد و متأسفانه عدم شناخت از مترو باعث ايجاد يك سري از برخوردهاي منفي در رده هاي كارشناسي سازمان ها مي نمايد و ما را در همه اوقات كمك نمي نمايند. يكي ديگر از مشكلات بزرگ رفع موانع تاسيسات شهري و استملاكات مترو مي باشد و مسئله مهم ديگر هدايت آبهاي نفوذي است كه البته براي رفع مشكل اول به نظر بهتر است كه دانشجويان رشته هاي مربوط به ساختمان در حال تحصيل حتماً با مترو آشنا شوند و تجربيات بيست ساله اين سيستم كه با صرف هزينه گراني بدست آمده را به صورت آكادميك در اختيار دانشجويان و مهندسان آينده قرار گيرد و تا در شرايطي كه هر كدام در آينده در سازمان ها و ادارات خود قرار مي گيرند با آن آشنايي داشته باشند و داشتن اين اطلاعات هر چند كم مشكلات ما را خيلي كمتر مي كند. و مهندسان سازمان هاي ديگر نيز حداقل شناختي نسبت به اين كار داشته و درك صحيحي از اجراي مترو خواهند داشت. نتيجتاً در جايي اگر خياباني بسته مي شود يا تعرضي به ملكي صورت گرفت و يا در پاركي بنا به شرايط پروژه قسمتي از آن دست مي خورد يا بايد لوله آبي جابجا گردد؛ كابل برقي مشكل پيدا مي كند از ديد همه مهندسان مورد قابل درك مي باشد و بي جهت با اين پروژه ضديت نمي نمايند.
همان طور كه گفتيد در نقشه كلي تقاطع خطوط بسيار زياد است در تقاطع هايي كه يك خط به بهره برداري و خط ديگر هنوز در دست احداث يا طراحي است اجرا به چه طريق خواهد بود؟
مهندس حيدريان: تمهيداتي براي آن در نظر گرفته شده است محل برخورد شناسايي شده و همراه با ساخت مرحله اول در خيلي جاها مقطعي از تونل كه از زير مي گذرد ساخته شده است و خط بعدي پس از شروع به ساخت به اين مقطع متصل مي شود مانند تقاطع خط 2 و 4 در ايستگاه دروازه دولت است كه آن قسمت از تونل خط 4 كه از زير خط 2 عبور مي كند در حال حاضر ساخته شده است ما ناگزيريم قسمتي از هر دو خط را كه دو سازه روي هم قرار مي گيرند را بسازيم كه به صورت انتظار تا زمان ساخت خط دوم باقي مي ماند. در خطوط غير مصوب هم كه اطلاعات خيلي كم داريم برنامه ريزي هايي شده است مثل تقاطع خط 6 با خط 1 در ميدان محمديه كه اطلاعات كمي داشتيم و مقطع را نمي توانستيم بسازيم پايه هايي را اجرا كرديم و دروازه اي را باز گذاشتيم تا خط بعدي بتواند عبور كند بدون اينكه براي سازه بالايي مشكل ايجاد گردد.
در مسائل ايمني و بحث هايي نظير زلزله و انفجار چه تمهيداتي صورت گرفته و كلاً بحث نجات در مترو به چه صورت است؟
مهندس حيدريان: مترو با قسمت پژوهشي دانشگاه تهران اخيراً قراردادي منعقد نموده است كه در داخل تونل ها سنسورهايي نصب شود تا كمي قبل و وقوع زلزله در اسرع وقت تصميماتي را بگيد و براي اين كار آيين نامه هايي تنظيم گردد و بر طبق آن در صورتي كه علائمي ثبت گرديد شدت هاي مختلف لرزش نشانه استفاده از آيين نامه ها و دستور كارهاي مختلف را ديكته نمايد. مثلاً اگر شدت خيلي بالا باشد قطارها بايد در هر كجا كه هستند بايستند يا در آيين نامه ديگري براي شدت لرزش متفاوت تعريف گردد كه قطار با سرعت به اولين ايستگاه هدايت شده و آنجا كليه مسافران را پياده نمايد و متوقف منتظر