فایل مارکت

تحقیق در مورد معماري پلها

پي سازي يا شالوده ريزي :

يكي از مهمترين مسائلي كه در هنگام احداث پل و سد، مهندسان همواره با آن روبرو بوده اند پي كني يا شالوده ريزي پايه هاي پل است به خصوص هنگامي كه رودخانه مورد نظر، پر آب عميق و يا عريض بوده اند. به همين جهت شرايط پي ريزي پلها كاملا” متفاوت بوده و براي اين منظور از راههاي مختلف سود مي جسته اند:

الف ـ گاه در طول رودخانه محلهايي وجود دارد كه بستر عريض و جريان آب در آن غالبا” آرام است و عبور از آن در غير مواقع سيلابي به وسيله اسب، شتر و قاطر امكان پذير مي باشد. اين محلها اصطلاحا” به گدار معروف هستند به هنگام ساختن شهراههائي كه به رودخانه منتهي مي شد حتي الامكان سعي مي شد كه از محل اين گدارها براي احداث پل استفاده شود. در صورتي كه در هنگام تابستان بستر آن خشك مي شد، بيشتر مشكلات حل گرديده و پي كني به صورت معمول انجام  مي گرفت اما اگر در اين فصل نيز رودخانه داراي آب جاري بود، در مواقع كم آبي با حفر كانال انحرافي مسير رودخانه را منحرف كرده سپس در محل تعيين شده بر روي مسير طبيعي پايه پل را بنا نهاده، آن گاه مسير رودخانه را منحرف كرده سپس در محل تعيين شده بر روي مسير طبيعي خود را مي پيمود و هم از نظر سهولت اين كار ترجيح داده مي شد. در صورتي كه در غرب براي ساختن پل برعكس ايران كانالي انحرافي ساخته و بر روي آن پل را احداث كرده سپس رودخانه را از مسير طبيعي به كانال جديد التاسيس هدايت مي كردند.

(( قديمي ترين پلي كه بدين طريق ساخته شد پل شهر بابل بر روي رودخانه فرات بود كه توسط نيتوگريس دومين ملكه آشور احداث گردي همان طور كه در بخش تاريخچه اشاره شد وي دستور داد تا درياچه اي حفر و آب فرات را بر آن راهنمائي كرده پس از خشك شدن بستر اصلي پايه هاي پل بزرگ آن را بنا نهاده و با پر شده درياچه و {احداث پل } آب فرات را به مسير برگرداندند))

در رابطه با پي سازي پل بند شادروان ئر شوشتر نيز از طريق فوق استفاده شده است دهخدا در لغت نامه خود توضيحي شنيدني دارد:

(( قيصر مهندسين و معماران،از روم و فرنگ بارز و اموال بسيار طلبيده اولا” از زير كوهي كه بقعه سيد محمد گياهخوار در آن است و آب رودخانه از زير آن كوه به طرف مغرب شهر جاري بود رخنه كردند كه آب را به طرف جنوب ببرند. از زير آن كوه تا بند قيصر كه دوازده فرسخ مسافت است بر بدنه و آب بدان طرف سر دادند و نوره و گچ را به شير گوسفند خمير كردند و سنگهاي بزرگ با علم جراثقال به كار بردند و هر دو سنگ را با طوق آهن به هم بستند و از دهنه مافاريان تا زير پل را به يك تراز فرش كردند. و با سرب آب كرده رخنه هاي سنگ را مسدود كردند و به عرض رودخانه شادرواني ساخته پل عظيمي براي سهولت عبور و مرور با كمال استحكام ساختند و آن رخنه هائي كه از زير بقعه سيد محمد گياه خوار كرده بودند از همان نوره و سرب آب كرده مسدود كردند تا شادروان و بند ميزان تمام شد آن گاه آبرا به مجراي مطلوب جاري كردند….))

در كتاب فارس نامه ابن بلخي در مورد رحداث پل بند امير چنين آمده است:

(( قبل از ساختن بند،آب را از دو جناح رودخانه منحرف نموده سپس بستر رودخانه را در محل بند امير، با قطعات بزرگ سنگ و ملاط ساروج سنگفرش كرده آن گاه بند را روي اين راديه سنگي بنا نهادند))

علاوه بر روش فوق مساله پي سازي با بكار رفتن ابداعات و ابتكارات شگفت انگيزي نيز همراه بوده كه به نمونه اي از آن اشاره مي شود :

(( گويند كه هنگام ساختن پلي در دربند قفقاز ( باب الابواب پيش و ماخاچ قلعه امروز) چون زورشان به آب روان رودخانه نمي رسيد و نمي توانستند انرژي آن را مهار كنند،پايه پل را به اين ترتيب ساخته اند، پ/ستهاي چهار پايان درشت ماند گاو و شتر و دراز گوش را پر از باد كرده اند و روي پوستهاي باد شده بت تير و تخته، چوب بست ساخته و پوستهاي پر از باد را زير آن بسته اند چوب بست را به آب انداخته اند و ان را در جاي پايه پل برده، از كنار رودخانه مهار كرده اند تا اب روان آن را جابجا نكند و روي چوب بست شناور پايه پل را ساخته اند. با سنگين شدن، چوب بست كم كم در آب فرو رفته است و از كنار رودخانه هم رسنهاي مهار كننده را شل كرده اند تا پوستهاي باد شده در كف رودخانه مي نشسته است. پايه پل را تا اندازه اي كه نياز داشته اند از سطح آب بالا آورده اند سپس آب بازان را به آب فرستاده اند كه پوستها را سوراخ كنند تا بادشان بيرون رود و چوب بست در كف رودخانه جا بيفتد. اين روش  قديمي يك جور پي سازي با هواي  فشرده است )).

طريقه ديگر شالوده ريزي بدين صورت بود كه تعدادي چاه به تناوب در بستر رودخانه در محل مورد نظر حفر، و گوم گذاري مي نمودند و سپس داخل چاهها را با شفته آهك و ساروج پر مي كردند طرز حفر چاهها بدين نحو كه گومي را در بستر رودخانه قرار مي دادند و شن و گل و لاي را از داخل آن خارج مي كردند گوم به تدريج در اثر وزن خود نشست مي كرد و دو مرتبه گوم ديگري بر روي آن مي گذاردند و تا عمق مورد نظر عمل گوم گذاري را ادامه مي دادند اين چاهها در حكم پي هائي مي شدند كه پل بر روي آن ساخته مي شد. گويند كه پي هاي سي و سه پل و پل مارنان اصفهان را به ترتيب فوق ساخته اند.

گاه اين گومها چوبي بودند بدين صورت كه ابتدا يك سر تيرهاي چوبي را تيز مي كردند. اين تيرها كه اصطلاحا” شمع ناميده مي شد در كف رودخانه با تخته كوبي آنها را به هم متصل مي كردند و سپس درزهاي موجود را با گل و لاي و در برخي موارد با قير مي گرفتند و آب داخل آن را تخليه كرده و پايه ها را با استفاده از قلوه سنگ با نماي سنگ تراش ساخته بالا مي آوردند.

گاهي در مقابل گدارها ارتفاعات بلند و موانع ديگري قرار داشت كه مشكلي جهت عبور سپاه و يا كاروان هاي تجارتي يا سوق الجيشي پيش بيني مي شد كه از نظر وقت و هزينه و كيفيت كار مقرون به صرفه باشد.

ب ـ در پاره اي از موارد انتخاب جايي كه جنس بستر رودخانه سنگي و يا صخره اي، و دهانه آن نيز تنگ بود احداث پل چه از نظر وقت مقرون به صرفه بود و علاوه بر آن كيفيت عملكرد آن نيز بسيار خوب و موفقيت آميز به نظر مي رسيد. وجود آثار پايه هاي دهها پل، پس از گذشت قرنها و تحمل سوانح طبيعي، گواه بر حقيقت اين مدعاست.

ج ـ بهره گيري از پايه پلهاي قديمي كه به صورت نيمه مخروبه در آمده بودند نيز به ميزان قابل توجهي در احداث پلها صورت مي گرفت.اين بازسازيها را كه اغلب در قرون اوليه اسلامي انجام مي شد، امروزه مي توان در پلهاي مناطق غربي ايران مشاهده كرد. حسن استفاده از اين پايه ها صرفه جويي در وقت و هزينه عظيم آن بوده است.

بستر سازي :

در دومين مرحله پس از پي سازي، مسئله مهم ديگر يعني استحكام بخشي بستر رودخانه در اطراف پي ها و پايه هاي پل مطرح مي شد. مهندسين و معماراني كه با ديد وسيعتري به چگونگي استحكام بيشتر پل مي نگريستند به اين امر مهم دقت زيادتري مبذول مي داشتند، بدين طريق كه در زير بعضي از پلها، كف رودخانه را، موافق جريان آب. شيب بسيار ملايمي داده و با سنگ، بستر رودخانه را سنگ فرش مي كردند. اين دو مساله از دو جهت قابل اهميت بود.

• جريان آب به سهولت انجام مي گرفت و به علت وجود شيب ملايم، گل و لاي و ماسه ها با سرعت مطلوب از زير پل عبور كرده و از ته نشين شدن اين رسوبات در پايه هاي پل جلوگيري مي شد.
• از شستن بستر رودخانه در زير طاق چشمه هاي پل، و در نتيجه ضربه پذيري پايه ها پيش گيري به عمل مي آمد. جالب ترين نمونه بستر سازي را مي توان در پل شادروان ديد. در اين مورد آمده است:

(( 0000 از دهنه مافاريان تا زير پل را به يك تراز فرش كردند و با سرب آب كرده رخنه هاي سنگها را مسدود كردند0000))

در پل چم نمشت، پل دزفول و بعضي ديگر از پلهاي ساساني و برخي از پلهاي دوران اسلامي نمونه هائي از بستر سازي ديده مي شود.

مهندسين و معماران پل الله ورديخان با سنگ فرش كردن پاي پل سعي كرده اند كه عمليات تخريبي آب را در زير دست پل حتي المقدور از پي ها دور سازند.

پايه ها :

با بررسي ويرانه هاي به جاي مانده از قديمي ترين دوران پل سازي يعني دوره هخامنشي، در مي يابيم كه پل سازي پيشينيان با آن كه در عهد خود يكي از شاهكارها بوده ولي به علت عميق بودن وسط برخي از رودخانه ها و عدم وجود اسباب و ابزار پي كني و در نتيجه عدم رعايت نكات فني و عمق نامناسب پي هاي قسمت ميان پل،پايه ها نيز به تدريج در اثر شسته شدن ويران شده اند. متاسفانه بر اثر مرور زمان و تاثير عوامل طبيعي مانند باد، آب، گرما و سرما وعدم مقاومت مصالح مصرفي در پايه ها، از پلهاي اين دوره آپار كمي به جاي مانده و تنها بر گذرگاه بعضي از رودخانه ها و در مسير شاهراه هائي معدود، آثاري از پيكرهاي ويران پايه هاي مربع شكل اين پل از سنگ تراش استفاده شده است.

در دوره ساساني پايه ها شكل تكامل يافتهتري به خود گرفت و از وسعت بيشتري برخوردار شد. البته بايد خاطر نشان ساخت،يكي از مسائل اصلي كه از فرم هندسي طاقها به خصوص قوسهاي بيضي سكل ناشي شده و در رفتار مكانيكي آهنا تاثير دارد، نيروي رانشي طاقهاست كه مي بايستي به كمك تكيه گاه و ديوارهاي قطور و ضخيم خنثي شود. خنثي كردن اين رانش،كه ضامن حفظ تعادل قوسها و عامل مهم جلوگيري از خراب شدن آن نيز به شمار مي آمد، با احداث پايه هاي ضخيم و مصالح محكم و مقاوم امكان پذير بود. به طوري كه نيروي مايل قوسها در ضخامت آن قرار مي گرفت و بر اساس همين قاعده است كه پايه هاي پلها در عهد