تحقیق اعتباريابي پرسشنامه هوش هيجاني بار-اُن در جمعيت دانش آموزي شهر يزد در سال تحصيلي 87-1386
چكيده
در دهه هاي اخير ابعاد جديدي از هوش به عنوان يكي از توانائيهاي شناختي انسان شناسايي و مطرح شده است. يكي از مؤلفه هاي جديد هوش كه توجه شاياني را به خود جلب كرده و پژوهشهاي مختلفي را رقم زده است “هوش هيجاني” است كه براساس سوابق موجود نخستين بار توسط داروين (1837) مطرح شده است. پس از بررسي هاي مختلف، جهت سنجش و راه اندازي اين نوع هوش ، بار – اون (1988) پرسشنامه اي 117 ماده اي با مقياس ليكرت تهيه كرده و اين ابزار در تحقيقات مختلف مورد استفاده واقع شده است. به موازات معرفي اين آزمون، مطالعات مختلف اعتباريابي اين پرسشنامه در جوامع مختلف انجام شده است كه شاخص ترين آن مطالعه اعتباريابي سموعي (1382) بوده كه پس از بررسي هاي مختلف روان سنجي روي مواد پرسشنامه و بررسي روايي سازة آن، تعداد عباراتهاي پرسشنامه به 90 سؤال و تحت 15 عامل تقليل يافت. جهت بررسي ساختار عاملي پرسشنامه در جمعيت دانش آموزي دورة پيش دانشگاهي ناحيه دو يزد، فرم نود سؤالي اين پرسشنامه در جمعيت 500 نفري اجرا و مورد بررسي قرار گرفت. پس از حذف پرسشنامه هاي ناقص، پاسخهاي توصيفي يا عزت كرانه اي، حجم نمونه مورد بررسي به 470 نفر تقيليل يافت. با بررسي هاي مختلف كه در فصل چهارم ارائه گرديد، اهم نتايج به دست آمده به شرح زير است:
ماتريس همبستگي عبارات و نمره كل نشان داد همبستگي پاسخ ها با هم نسبتاً پايين بوده و از اين ميان عبارتهاي 1 ، 3 ، 13 ، 59 ، 65 و 88 داراي ضعيف ترين همبستگي دروني بوده است. در بررسي پايايي كل از توان 85/0 به دست آمده كه ضريب بالايي مي‌باشد. در اين مرحله عبارتهاي 1، 3 ، 65 ، 21 ، 54 و 58 داراي همساني دروني كمتري با ساير سؤالات بوده و از ادامه تحليل حذف شدند. نتايج به دست آمده از تحليل پايايي دروني خرده مقياسها، ضرايب به دست آمده بين مقادير 37/0 تا 64/0 متغير مي باشد. درمقايسه با نتايج تحليل سموعي (1382)، برخي عبارات از مقياسهاي حل مسأله، استقلال، خودشكوفايي، خودآگاهي هيجاني، خوشبيني، مسئوليت پذيري اجتماعي و همدلي حذف شده است. پس از اين، همبستگي همه خرده مقياسها با نمره كل پرسشنامه داراي ضريب معناداري بوده است. در مرحله پايايي اعتباريابي آزمون ، پس از حذف سؤالات شماره هاي 1 ، 3 ، 13 ، 59 ، 65 ، 88 ، 21 ، 54 و 58 كه از مراحل قبلي حذف شده است،جهت بررسي روايي سازه از تحليل مؤلفه هاي اصلي و چرخش واريماكس استفاده شد كه به دليل همبستگي دروني ضعيف عبارتها و عدم همگرايي بين آنها جهت قرارگرفتن در عوامل مختلف، حتي پس از چرخش، برنامه SPSS از بارگذاري عبارتها تحت عوامل مختلف ناكام ماند كه دلايل روشن شناختي مختلفي براي آن در فصل چهارم ارائه شده است.
فصـل اول
طـرح تحقيـق
مقدمه
سالها تصور ميشد كه هوش افراد[1]، موفقيت آنان را در زندگي تعيين مي كند، مدارس براي ثبت نام دانش آموزان در برنامه هاي مختلف و همچنين شركتها و كارفرما پايان براي انتخاب افراد، از آزمون هوش استفاده مي كردند. ولي در ده سال اخير، محققان دريافته اند كه هوش بهر، تنها شاخص موفقيت افراد نيست. اكنون هوش هيجاني[2] است كه بعنوان شاخص ديگر موفقيت افراد محسوب مي شود. (سموعي،1382).
هوش هيجاني، نوع ديگر باهوش بودن است و شامل درك احساسات خود، براي تصميم گيري مناسب در زندگي است. هوش هيجاني توانايي كنترل حالتهاي اضطراب آور و كنترل واكنش هاست. اين به معني پر انگيزه و اميدوار بودن به كار و رسيدن به اهداف است. بطور كلي، هوش هيجاني يك مهارت اجتماعي است، و شامل همكاري با ساير مردم، كاربرد احساسات در روابط و توانايي رهبري ساير افراد مي باشد. (گلمن،1999)[3].
هم چنين هوش هيجاني، در موفقيت زندگي فردي و اجتماعي انسانها اهميت دارد. موفقيتهاي زندگي حرفه اي 20 درصد به بهره هوشي و 80 درصد به هوش هيجاني بستگي دارد. ( كاظمي، 1385).
لذا يكي از هدفهاي عهده هر علم اندازه گيري پديده هاي مورد نظر دادن جنبه كمي به آنهاست. وقتي پديده اي را با اعداد و ارقام نشان ميدهم براحتي مي توانيم آن را طبقه بندي و قوانيني درباره آن وضع كنيم كه در علم روانشناسي اصطلاحاً روان سنجي ناميده مي شود. يعني بهره گيري از آزمونهاي رواني براي اندازه گيري تواناييهاي ذهني. (فرجيان1375، گنجي 1370).
به علاوه با ارزيابي هوش هيجاني ميتوان ميزان موفقيتهاي فرد را در زندگي فردي و اجتماعي پيش بيني كرد. (قمراني و جعفري 1383).
بنابراين با توجه به اهميت هوش هيجاني در زندگي لزوم دسترسي به ابزار سنجش مناسب در اين زمينه وجود دارد كه متناسب با فرهنگ و جامعة ايراني قابل كاربرد باشد. در اين زمينه ضمن جستجو در منابع اطلاعاتي پرسشنامه هوش هيجاني بار- اُن[4] به دليل جامعيت و سادگي انتخاب گرديد.
بيان مسأله
با توجه به اينكه هوش هيجاني بر سلامت حافظه و نيروي عقل، ادراك، معنا بخشي تجربه ها، داوري صحيح، تصميم گيري مناسب و رشد رواني- اجتماعي فرد تأثير چشمگير ميگذارد، لذا افرادي كه داراي هوش هيجاني بالايي هستند قدرت بيشتري براي سازگاري با مسائل جديد روزانه دارند. هم چنين هوش هيجاني بالا با برون گرايي، انعطاف پذيري، دلپذير و با توان بودن، هماهنگ كردن احساسات مختلف، شناسايي اين احساسات و تأثير آنها بر مغز و رفتار همبستگي دارد. در مقابل هوش هيجاني پايين با رفتارهاي مسئله ساز دروني، سطح پايين همدلي، ناتواني در تنظيم خلق و خو، افسرده خويي، اعتياد به الكل و مواد مخدر، انحرافات جنسي، تخريب دارايي، دزدي و پرخاشگري همراه است. ( قمراني و جعفري، 1383).
بنابراين هوش هيجاني داراي ابعاد و مؤلفه هايي كه ممكن است فرهنگ بسته باشد. به عبارتي تحت تأثير الگوها و باورهاي فردي و جمعي گروههاي اجتماعي مختلف، معاني و تعابير مختلفي از آن استنباط شود. به علاوه هر مشاور و روانشناس باليني بايد با روشهاي انتخاب، اجرا، تفسير نتايج آزمون ها آشنا باشد. اگر آزمون بطور صحيح انتخاب، اجرا و تفسير شود، مي تواند به يافتن راه حلي براي مشكل مراجع، كمك كند. در غير اينصورت نتيجه اي جز اتلاف وقت و گمراهي مشاور در كمك به مراجع نخواهد داشت. (شفيع آبادي، 1370).
در اين مهم بايد از ابزارهايي استفاده كرد كه قابليت كاربردي در محيطهاي مختلف از حيث فرهنگي را داشته باشد و براساس جامعه اي كه فرد در آن زندگي مي كند هنجار شود. لذا با توجه به اينكه اصل پرسشنامه هوش هيجاني بار- اُن متعلق به فرهنگ غربي است، لازم است با جامعه ايراني و طبقات مختلف آن هنجار شود. به دليل تنوع فرهنگي در كشور، ما نيازمند هنجار شهري براي اين آزمون هستيم. تا به اين پاسخ برسيم كه آيا پرسشنامه مذكور از لحاظ شاخص‌هاي روان سنجي قابليت كاربرد در جمعيت دانش آموزي را دارد؟
اهميت و ضرورت تحقيق
آشنايي با تئوري هوش هيجاني، ديدگاه جديدي دربارة پيش بيني عوامل مؤثر بر موفقيت و هم چنين پيشگيري اوليه از اختلالات رواني فراهم مي كند، كه تكميل كننده علوم شناختي، علوم اعصاب و رشد كودك است. از هوش هيجاني در زمينه هاي آسيب شناسي رواني و تعليم و تربيت، روابط ميان فردي، رضايت حرفه اي، هوش و شغل، سلامت جسمي، فعاليتهاي اقتصادي و تجاري، بهزيستي رواني مي شود صحبت به ميان آورد. ( حسيني حسين آبادي 1383، سياروچي و همكاران2001، مختاري پور 1381).
لذا با توجه به گستردگي حيطه هوش هيجاني و تأثير آن در زندگي انسانها ضرورت دارد كه آزموني با توجه به فرهنگ و جامعه ايراني هنجار شود. بنابراين اهميت پژوهش حاضر، اين است كه بتوان با هنجار نمودن يك پرسشنامه هوش هيجاني در جامعه مورد نظر كمكي هر چند اندك به دانش آموزاني كه در سنين حساس قرار دارند، و اغلب براي انتخاب راه و روش زندگي آينده، به خود شناسي بيشتر نياز دارند، ارائه كرد. اين پرسشنامه ميتواند براي روان سنجها، روان شناسان باليني، مشاوران و روان درمانگران، در تشخيص و درمان كاربرد فراواني داشته باشد. با هنجار كردن پرسشنامه مزبور مشاوران دبيرستانها و همچنين مراكز مشاوره و بهداشتي و درماني مستقر در يزد، قادر خواهند بود كه تا حدي دانش آموزان و جوانان داراي هوش هيجاني پايين را شناسايي كرده و اقدامات بعدي كه ميتواند شامل اجراي آزمونهاي تخصصي تر، استفاده از روشهاي آموزش مناسب، اقدامات مشاورة روانشاختي و مدد كاري لازم و غيره شود را بكار گيرند. همچنين مسئولين مشاوره را بر اين موضوع كه مشكلات دانش آموزان و جوانان بيشتر حول چه محورهايي قرار دارد واقف سازد. بنابراين رهنمودهايي براي آنان جهت برگزاري دوره‌هايي براي آموزش و تعليم و درمان و حل مشكلات براي مشاوران فراهم آورد كه اين امر مي تواند مفيد و اثر بخش باشد.
اهداف پژوهش
الف) هدف كلي
هدف اصلي تحقيق هنجار يابي فرم كوتاه شده پرسشنامه هيجاني بار- اُن در جامعه دانش آموزان مقطع پيش دانشگاهي ناحيه ي دو آموزش و پرورش شهر يزد در سال تحصيلي 87- 1386 مي‌باشد.
ب) اهداف جزئي
مهمترين اهداف جزيي تحقيق به شرح زير است:
– بررسي همبستگي مواد آزمون با هم و با نمره كل آزمون
– بررسي همبستگي خرده مقياس هاي آزمون با يكديگر
– بررسي پايايي پرسشنامه بار- اُن در جامعه مورد تحقيق
– بررسي پايايي خرده مقياس هاي آزمون قبل از تحليل
– بررسي پايايي خرده مقياس هاي آزمون بعد از حذف سئوالات نامناسب
– بررسي شاخص هاي توصيفي خرده مقياس ها و نمره كل آزمون
– بررسي امكان وجود ساختار عاملي جديد در جامعه تحقيق حاضر با توجه به داده هاي جمع آوري شده
– بررسي تفاوت هوش هيجاني پسران و دختران
– بررسي تفاوت هوش هيجاني دانش آموزان در رشته هاي تحصيلي مختلف
سئوالات پژوهش
1- آيا مواد آزمون داراي همبستگي معنادار با هم و با نمره كل آزمون هستند؟
2- آيا خرده مقياس هاي آزمون داراي همبستگي دروني با يكديگر هستند؟
3- آيا بر اساس پاسخ هاي افراد آزمودني پرسشنامه بار- اُن در جامعه تحقيق داراي پايايي قابل قبول است؟
4- آيا خرده مقياس هاي آزمون قبل از تحليل به تفكيك داراي پايايي مي باشد؟
5- آيا خرده مقياس هاي آزمون بعد از حذف سئوالات نامناسب داراي پايايي مي باشد؟
6- شاخص هاي توصيفي خرده مقياس ها و نمره كل آزمون چيست؟
7- آيا ساختار عاملي جديدي در جامعه تحقيق حاضر براي داده هاي جمع آوري شده وجود دارد؟
فرضيه هاي تحقيق
1- آيا بين هوش هيجاني دختران و پسران دانش آموز تفاوت وجود دارد؟
2- آيا بين هوش هيجاني دانش آموزان رشته هاي مختلف تفاوت وجود دارد؟
تعريف متغير
هوش هيجاني
تعريف نظري: يك دسته از توانايي هاي غير شناختي كه توانايي موفقيت فرد را در مقابله با فشارها و اقتضاهاي محيطي افزايش مي دهد. ( رشتي،1385).
تعريف عملياتي: هوش هيجاني از لحاظ عملياتي سازه اي است كه براساس نمره فرد در پرسشنامه هوش هيجاني بار- اُن مشخص مي گردد.
[1] – inTelligence QuoTient
[2] – EmoTional QuoTient
[3] – Goleman
[4] – Bar-on
فهرست مطالب
| عنوان | صفحه |
فصل اول: طرح تحقيق
مقدمه……………………………………………………………………………………. 4
بيان مسأله………………………………………………………………………………. 5
اهميت و ضرورت تحقيق…………………………………………………………….. 6
اهداف پژوهش…………………………………………………………………………. 7
– هدف كلي…………………………………………………………………………… 7
– اهداف جزئي………………………………………………………………………… 7
سؤالات پژوهش……………………………………………………………………….. 7
فرضيه هاي پژوهش…………………………………………………………………… 8
تعريف متغير……………………………………………………………………………………………….. 8
– تعريف نظري………………………………………………………………………… 8
– تعريف عملياتي……………………………………………………………………………………….. 8
فصل دوم: ادبيات و پيشينه تحقيق
مقدمه……………………………………………………………………………………. 10
بخش اول: سوابق نظري………………………………………………………………. 10
تاريخچه طرح هوش هيجاني…………………………………………………………. 10
تعاريف هوش هيجاني………………………………………………………………… 13
خصايصي كه هوش عاطفي را مي سازند………………………………………….. 14
گستره هوش هيجاني………………………………………………………………….. 15
هوش هيجاني و توانايي شغلي………………………………………………………. 15
هوش هيجاني و موفقيت زناشويي………………………………………………….. 16
هوش هيجاني و اختلال هاي رواني…………………………………………………. 16
هوش هيجاني و حافظه……………………………………………………………………………….. 17
هوش هيجاني و آينده…………………………………………………………………………………. 17
آموزش و پرورش و افزايش هوش هيجاني………………………………………………….. 17
نقش مدرسه در پرورش هوش هيجاني…………………………………………………………. 19
هوش هيجاني از ديدگاه بار-اُن……………………………………………………………………. 20
مشخصات هوش هيجاني بار- اُن…………………………………………………………………. 21
حيطه هاي پرسشنامه هوش عاطفي بار-اُن……………………………………………………. 22
نحوه نمره گذاري پرسشنامه…………………………………………………………………………. 23
معرفي سئوالات مربوط به هر مقياس……………………………………………………………. 24
كليد نمره گذاري آزمون هيجان بهر بار-اُن…………………………………………………… 25
ارزيابي پرسشنامه هوش عاطفي بار-اُن………………………………………………………… 26
لزوم هنجاريابي پرسشنامه هوش عاطفي بار-اُن…………………………………………….. 26
بخش دوم: سوابق پژوهشي…………………………………………………………………………. 27
پژوهش هاي خارجي………………………………………………………………………………….. 27
پژوهش هاي داخلي……………………………………………………………………………………. 33
فصل سوم: روش شناختي تحقيق
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 40
روش تحقيق……………………………………………………………………………………………….. 40
جامعه تحقيق………………………………………………………………………………………………. 40
نمونه تحقيق……………………………………………………………………………………………….. 40
روش نمونه گيري……………………………………………………………………………………….. 41
ابزار پژوهش………………………………………………………………………………………………. 41
روش اجراي تحقيق…………………………………………………………………………………….. 42
روش هاي تجزيه و تحليل داده ها……………………………………………………………….. 42
فصل چهارم: تجزيه و تحليل داده ها
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 45
1- ماتريس همبستگي سئوالات آزمون با هم و با نمره كل…………………………… 46
2- ماتريس همبستگي خرده مقياس ها قبل از تحليل……………………………………. 46
3- محاسبه پايايي كل آزمون………………………………………………………………………. 51
4- تحليل پايايي دروني مقياس هاي پرسشنامه هوش هيجاني………………………. 52
5- شاخص هاي توصيفي خرده مقياس ها و ميانگين كل هوش هيجاني……….. 53
6- ماتريس همبستگي كل خرده مقياس ها با هم و با نمره كل…………………….. 54
7- تحليل عوامل به روش مؤلفه هاي اصلي و چرخش واريماكس……………….. 54
فرضيه هاي تحقيق………………………………………………………………………………………. 55
نتيجه نهايي تحليل پرسشنامه……………………………………………………………………….. 57
فصل پنجم: بحث و نتيجه گيري
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 59
مروري بر تحقيق…………………………………………………………………………………………. 59
بحث و نتيجه گيري…………………………………………………………………………………….. 60
پيشنهادات تحقيق……………………………………………………………………………………….. 61
– پيشنهاد به والدين……………………………………………………………………………………. 61
– پيشنهاد به دانش آموزان…………………………………………………………………………… 62
– پيشنهاد به معلمان……………………………………………………………………………………. 62
– پيشنهاد به مسئولين آموزش و پرورش……………………………………………………… 62
– پيشنهاد براي تحقيقات آينده……………………………………………………………………. 63
محدوديت هاي تحقيق………………………………………………………………………………… 63
– محدوديت هاي تحت كنترل پژوهشگر…………………………………………………….. 63
– محدوديت هاي خارج از كنترل پژوهشگر………………………………………………… 64
منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………. 65
منابع فارسي……………………………………………………………………………………………….. 65
منابع انگليسي…………………………………………………………………………………………….. 70
منابع اينترنتي………………………………………………………………………………………………. 71
ضمائم………………………………………………………………………………………………………… 72
معرفي نامه از دانشگاه………………………………………………………………………………….
معرفي نامه از آموزش و پرورش…………………………………………………………………..
نمونه اي از پرسشنامه…………………………………………………………………………………..
نمونه اي از پاسخنامه…………………………………………………………………………………..
جدول ها و نمودارهاي تحقيق……………………………………………………………………..
– ماتريس همبستگي سئوالات آزمون با هم و با نمره كل………………………………
– ماتريس همبستگي خرده مقياس ها قبل از تحليل……………………………………….
– محاسبه پايايي كل آزمون………………………………………………………………………….
– تحليل پايايي دروني مقياس هاي پرسشنامه هوش هيجاني…………………………
– شاخص هاي توصيفي خرده مقياس ها و ميانگين كل هوش هيجاني…………..
– ماتريس همبستگي كل خرده مقياس ها با هم و با نمره كل………………………..
– تحليل عوامل به روش مؤلفه هاي اصلي و چرخش واريماكس…………………..
– خلاصه مطالعه سموعي 1382………………………………………………………………….