تحقیق نفش مساجد در آموزش قرآن و ارزشيابي آموزش قرآن
1 – مساجد مراكز آموزش عمومي قرآن:
الف) نقش و اهميت مسجد:
مسجد هر مكاني است كه در آن عبادت شود. اين معناي گسترده غير از معنايي است كه اصطلاحا در ذهن ما وجود دارد و مكان خاصي كه خصوصيات مشخص داشته باشد را مسجد مي ناميم. زبيدي در تاج العروس همين تعريف را براي مسجد مي آورد : «كل موضع يتعبد فيه فهوالمسجد»[1] اين تعريف نشان ميدهد كه عبادت و سجده كردن در تعريف مسجد موضوعيت دارد و اهميت اين مكان به همين است. خداوند متعال در سوره جن آيه 18 مي فرمايد: «و آن المساجد لله قلاتدعوا مع الله احدا» يعني همانا مساجد براي خداست پس با خدا كسي را نخوانيد همين باعث تقدس مسجد ميشود كه فقط در آن ذكر خدا شود.
قال رسول الله – صلي الله عليه و آله- : «الا آن بيوتي في الارض المساجد تضيء لاهل السماء كما تضيء النجوم لاهل الارض»[2]
رسول خدا- صلي الله عليه و آله- فرمودند: همانا خانه هاي من در زمين مساجد هستند كه براي اهل آسمان مي درخشند همانگونه كه ستارگان براي اهل زمين مي درخشند.
پيامبر – صلي الله عليه و آله- با سخن و عمل خود مساجد رادر مرتبه بالايي از اهميت و ارزش قرار دادند و جامعه را نسبت به اين مكان مقدس متوجّه كردند.
قال رسول الله – صلي الله عليه و آله- : من اسرج في مسجد من مساجد الله سراجا لم تزل الملائكه و حمله العرش سيتغفرون له مادام في ذلك المسجد ضوء من السراج»[3]
رسول خدا- صلي الله عليه و آله- فرمودند: كسي كه در مسجد پي از مساجد خدا چراغي روشن كند، ملائكه و حاملان عرش پيوسته و تا وقتي كه در مسجد نوري از چراغ هست براي دو طلب آمرزش مي كنند.
ب) تعليم و تعلم در مسجد:
مساجد، مركز تمام فعاليت هاي مسلمين بوده اند. اين مطلب نشان ميدهد كه تمام فعاليت ها بايد از عبادت خدا نشات گيرد ولا البته خواهد بود. اما در ميان تمام فعاليت ها نقش فعاليت و تربيت و آموزش قرآن در مسجد خود نمايي ميكند. قال رسول الله- صلي الله عليه و آله- : «يا اباذر! كل جلوس في المسجد لغو اله ثلاثه: قرائه مصل او ذاكر الله تعالي او سائل من علم»[4]
پيامبرخدا- صلي الله عليه و آله- ميفرمايند: اي ابوذر! هر نشستني در مسجد لغو وبيهوده است غير از اين سه مورد: قرائت قرآن ، پس از نماز خواندن نمازگزار يا يادكننده خدا و يا دانشجوي علمي. هم ايشان ميفرمايند: من الي المسجد لايريد غيره ليعلم خيرا او يعلمه ثم رجع الي بيته الذي خرج منه كان كالمجاهد في سبيل الله غانما»[5] يعني: كسي كه بامداد يا شبانگاه به سوي مسجد رود و صرفا هدف او اين باشد كه راه خيري را ياد گرفته يا ياد دهد و سپس به خانه اي كه از آن خارج شده باز گردد، مانند مجاهد در راه خدا در حاليكه منفعتي برده است، ميباشد.
اين حديث نشان دهنده اهميت تعليم و تعلم است و مهم نيست كه معلم باشي يا شاگرد، فقط مهم اين است كه در مسجد تعليم و تعليم صورت گيرد.
قال رسول الله- صلي الله عليه و آله- : «ماجلس قوم في مسجد من مساجد الله – تعالي- يتلون كتاب الله يتدارسونه بينهم الا تنزلت عليهم السكينه و غشيتهم الرحمه و ذكرهم الله فيمن عنده»[6]
رسول خدا- صلي الله عليه و آله- فرمودند: هر قومي (گروهي) كه در مسجدي از مساجد خدا بنشينند و كتاب خدا را خوانده و آن را به هم درس دهند، آرامش بر آن ها نازل ميشود و رحمت آن ها را فرا گرفته، و خدا از ايشان در ميان كساني كه نزد او هستند به بزرگي ياد ميكند.
حضرت پيامبر- صلي الله عليه و آله- خود در مسجد حضور فعالي داشتند و احاديث نشان مي دهند كه ايشان در نشست ها و حلقه هاي درسي مسلمين شركت مي كردند و ايشان را راهنمايي مي فرمودند.
البته در اين ميان به حلقه هاي درسي كه مربوط به قرآن مي شد توجه ويژه اي داشتند. يكي از اصحاب پيامبر- صلي الله عليه و آله مي گويد: «كنافي مسجد رسول الله- صلي الله عليه و آله- حلقا نتحدث اذا خرج علينا رسول الله من بعض حجره فنظر الي الحلق ثم جلس الي اصحاب القرآن فقال بهذاالمسجد امرت»[7] يعني: ما در مسجد رسول خدا به صورت حلقه هايي سخن مي گفتيم كه پيامبر از يكي از حجره هايش برما وارد شده پس به حلقه ها نگاه كرد و در كنار اصحاب قرآن نشست. پس گفت: من به حضور در اين مجالس مامور شده ام.
2 – ارزشيابي
آخرين حلقه فعاليت معلم و شاگرد ، ارزشيابي است كه ميتوان به وسيله آن اشكالات را شناسايي و در رفع آن ها كوشيد. ارزشيابي جداي از آموزش نيست و همان مقايسه حاصل كار با اهداف آموزشي است كه ميزان موفقيت يا عدم موفقيت برنامه درسي را نشان ميدهد.
در زمان پيامبر ارزشيابي آموزش عمومي قرآن به صورت عرضه و اقراء انجام مي شده است. در اين فصل پس از بررسي موارد ديگر ارزشيابي و انواع و مراتب آن به بحث عرضه و اقراء پرداخته شده است.
[1] تاج العروس (من جواهرل القاموس)، منشورات دارمكتبه الحياه، لبنان محمد مرتضي زبيدي، ج2، ص 371.
[2] مستدرك الوسائل، ج3، ص 313 و 359
[3] بحارالانوار، ج81، ص 65
[4] وسائل الشيعه، ج4، ص 118.
[5] الموطا، لجنه احياء التراث الاسلامي، مصر، 1387 هـ.ق، مالك بن انس، تعليق و تحقيق عبداللطيف، ص 56.
[6] مستدرك الوسائل، ج3، ص 363.
[7] حياه الصحابه، دارالقلم، بيروت، 1968 م، الكاندهلوي، ج3، ص 106.
تحقیق نفش مساجد در آموزش قرآن و ارزشيابي آموزش قرآن