تحقیق بررسي حقوقي مالكيت فكري در ايران و به طور عام
مقدمه
از آغاز زندگي بشر، تا دوران تكامل اوليهاي كه به تولد مفاهيمي چون «حق، مالكيت، و..» منتهي شد، اعمال مالكيت و سلطة مالكانة انسان بر اشياء، اموال و حتي افراد، تابع فرهنگ و عرف دوران مخصوص به خود است كه از موضوع موردبحث خارج ميباشد. با پيدايش مفهومي «مالكيت، مال و حق» مالكيت تنها به شكل سلطه بر اشياء مادي و در غالب منقول و غيرمنقول و در مواردي نيز به شكل سلطه بر فرد انسان يا جاندار ديگر متصور بود. اما در طي قرون متمادي جايگاه حقوقي مالكيت فكري به مرور شكل گرفت و امروزه يكي از به روزترين و مهمترين انواع مالكيت هاست كه با جنبههاي خاص فرهنگي، اجتماعي، تجاري و صنعتي در يك بستر حقوقي دچار تحول كاملتري ميشود.
به عقيدة بيشتر نويسندگان حقوقي، واژه مالكيت فكري برآمده از واژه انگليسي «Intellectual property» است و ترجمة «مالكيت معنوي» براي آن چندان شايسته نميباشد. به هر صورت از مطالعة اجماع بينالمللي چنين بدست ميآيد كه كشورهاي جهان به اين مقوله اهميت بسيار داده و از آن جهت افزايش پيشرفت فناوري و توليدات مختلف صنعتي، تجاري و فرهنگي بهره ميبرند و در كشور ما نيز به نظر ميرسد غفلت قانونگذار روبه پايان است و شاهد حركتهاي مثبت و قدمهاي بزرگي در اين زمينه هستيم.
فصل اول : بررسي مالكيت فكري به طور عام
1-1- ويژگيهاي مالكيت فكري
به نوعي حقوق مالكيت فكري با توجه به اصول كلي حقوق از جنبه حقوق غيرمالي، مورد نظر است. چراكه در لحظة پيدايش و خلق اثر، وجود عنصر مالّيت هنوز متصور نيست و تنها ابداع و ايجاد اثر مورد بحث در ذهن موجود است. امّا با توجه به اين واقعيت كه در پارهاي از حقوق، جنبههاي مالي و غيرمالي با هم مخلوط شدهاند، ميتوان مالي بودن اين حق را نيز بررسي كرد.
چنانچه برخي اساتيد صراحتاً حق مؤلف برآثار خود را داراي هر دو جنبة مادي و معنوي ميدانند[1]. مادي از اين لحاظ كه حق انتشار يا بهرهبرداري توسط پديد آورنده قابل واگذاري است و نهايتاً بهاي اقتصادي قابل توجهي نيز دارد.
و معنوي از اين باب كه حق اخلاقي مولف نسبت به اثر خود در موارد مختلف از قبيل تغيير، تحريف و سوء استفاده محفوظ خواهد بود.
همچنين از باب عيني يا ديني بودن حق، مالكيت فكري را ميتوان باز در دستة بينابيني و درست در نقطهاي كه هر دو جنبه در آن نمود دارند، بررسي كرد. زيرا حقي كه مولف بر نوشتههاي خود دارد هر چند كه در برابر همه قابل استناد است و از لحاظ انحصاري بودن با مالكيت شباهت تام دارد، برخلاف ساير حقوق عيني، موضوع آن شيء نيست و ناظر به ابداع فكر پديدآورنده است. اين وضعيت تا آنجا ادامه دارد كه برخي حقوقدانان تقسيم سومي را علاوه بر حقوق ديني و عيني، با عنوان حق معنوي قائل شدهاند[2].
به هر صورت امروزه روية قانونگذاري و صدور آراي محاكم و نيز امضاي توافقنامهها و كنوانسيونهاي مربوط به مالكيت فكري در كشورهاي مختلف بر اين باور پيش ميرود كه حقوق مالكيت فكري به عنوان يك سلسله حقوق فردي و شخصي كه به پديدآورندگان تعلق دارد، مورد شناسايي قرار گرفته است و ضمانت اجراي اين دسته از حقوق نيز قوانين مربوطهاي است كه گاه علاوه بر جنبة مدني و تجاري، از ابزار كيفري نيز بهره جسته است.
1-2- تاريخچهاي كوتاه از پيدايش مالكيت فكري
در منابع موجود از زمان دقيق تولد تئوريك مالكيت فكري، اطلاعات خاصي ديده نشد. اما قابل تصور است كه فلسفة وجودي مالكيت فكري بيشتر با اختراع صنعت چاپ در سال 1440 به وسيله «گوتنبرگ» آلماني به اثبات رسيد.
چرا كه با فراهم شدن امكان نشر و تكثير اوراق و كتب به تعداد انبوه، به همان ميزان امكان تجاوز به حقوق نويسندگان فراهم شد و عكسالعمل قانونگذاران مختلف نيز به مرور قابل پيشبيني بود. چه بسا كه بسياري از آثار نوشتاري كه با زحمت فراوان به ثمر رسيده بود، به راحتي و بدون هيچگونه جبران اقتصادي يا رعايت حرمت مؤلف از منظر اخلاقي، مورد نسخهبرداريهاي ناروا جهت بهرهبرداري سودجويانه و غيرشرافتمندانه قرار گرفت.
به هر حال زماني اين احساس نياز به جلوگيري از سوء استفادهها و اعمال متقلبانه، تكامل خود را تا آنجا طي كرد كه از حيطة واقعيتهاي اجتماعي و اقتصادي، وارد حيطة حقوقي و قانونگذاري شد و البته اين امر خود سرانجام يك تحول طولاني بود. زيرا اصولاً حق و رسميت آن به يكباره و در لحظه با يك متن قانوني به وجود نميآيد. بلكه از مسير تحولات مشخصي عبور ميكند تا به مرحلة اثبات و ايجاد ضمانت اجرا برسد.
گويا نخستين قانوني كه دربارة مالكيت فكري وضع شد، «قانون ثبت اختراعات فرانسه» (
[1]- كاتوزيان دكتر ناصر، مقدمة علم حقوق – ص257
[2]- كاتوزيان دكتر ناصر، مقدمه علم حقوق ، ص 264
فهرست مطالب
عنوان———————————— صفحه
مقدمه ————————————– 1
فصل اول – بررسي مالكيت فكري به طور عام——- 2
1-1- ويژگيهاي مالكيت فكري——————– 2
1-2- تاريخچهاي كوتاه از پيدايش مالكيت فكري— 4
1-3- بررسي شاخههاي مالكيت فكري و نقدي بر آن– 8
1- شاخة مالكيت صنعتي————————- 8
2- شاخة مالكيت ادبي و هنري——————- 8
1-4- عزم جهاني—————————— 11
WIPO————————————— 16
توضيحاتي كوتاه پيرامون موضوعات داخل در محدودة كپي رايت و حقوق مشابه آن—————————————— 18
حقوق مشابه كپي رايت————————- 21
فصل دوم – حقوق مالكيت فكري در ايران——— 23
2-1- سوابق توجه قانونگذار ايراني به مالكيت فكري 23
در باره مالكيت ادبي و هنري—————— 27
2-2- بررسي جايگاه مالكيت ادبي و هنري در نقد قوانين مربوطه 32
نرم افزارهاي رايانهاي———————– 37
2-3- بررسي ضعفها، موانع و بيان راهكارها—– 42
در لزوم الحاق ايران به كنوانسيونهاي مربوط به كپي رايت و آثار آن 42
1- تحول در قانونگذاري———————– 42
2- تحول در دستگاههاي اجرايي—————– 43
3- تحول در ابعاد رسيدگي قضايي————— 44
الف) وجود تنگنا در صدور رأي—————– 44
ب) جوان گرايي در كادر قضايي—————– 45
ج) كمبود آراي وحدت رويه——————— 47
4- لزوم ديپلماتيك و حركت يكپارچه در سطح بينالمللي 48
منابع فارسي ——————————– 52
تحقیق بررسي حقوقي مالكيت فكري در ايران و به طور عام