پایان نامه بحران ملی آلودگی منابع آب و سیاستهای دولت برای مقابله با بحران

مقدمه

مسأله­ی آلودگي يكي از مهمترين و حادترين مسائل ناشي از تمدن انساني در جهان امروز به شمار
مي­رود؛ چرا كه از اعماق چند هزار متري زمين گرفته تا معادن، آبهاي تحت الارضي، بيوسفر، تروپوسفر و حتي در داخل هواپيماهاي بلند پرواز و جو خارجي زمين، چرخه و سيستم حيات را مورد تهديد قرار داده­است. مولكول آلاينده­اي كه امروزه از كارخانه يا منبع آلوده كننده­ی ديگري مثلاَ در اروپا، وارد محيط مي­شود، اگر تجزيه نشود يا تغيير شكل ندهد، احتمالاَ بعد از چندي مي­تواند در
ريه­ی انسانهايي كه در قلب جنگلهاي آفريقا يا دشتهاي وسيع آسيا زندگي مي­كنند وارد شود.

آلودگي براي افراد مختلف مفهوم و معني متفاوتي دارد. مردم معمولي ممكن است تحريك چشم ناشي از يك گاز يا آب­آلوده را آلودگي به حساب آورند. براي كشاورزي كه يك عامل به گياهان يا حيواناتش آسيب مي­رساند آلودگي محسوب مي­شود؛ اما هرگاه بخواهيم تعريف جامع و كلي و در عین حال ساده و همه فهمی براي آلودگي محيط زيست در نظر بگيريم چنين مي­توان گفت كه آلودگي محيط عبارت است از «وجود يك يا چند ماده­ی آلوده كنند در محيط زيست به مقدار و مدتي كه كيفيت يا چرخه­ی طبيعي را به­طوري كه مضر به حال انسان يا حيوان، گياه و يا آثار و ابنيه باشد، تغيير دهد. به بيان ساده­تر هرگاه ماده يا موادي بيگانه با غلظتي خاص وارد عناصر محيطي شوند و تعادل طبيعي آنها را بر هم بزنند صحبت از آلودگي مي­شود.»

اینکه جهان کنونی با بحران محیط زیست روبه­رو است، مسئله­ی تازه­ای نیست که اینجا از آن صحبت شود. کتابها و مقاله­های بسیاری روزانه در سراسر جهان منتشر می­شود که هشدار دهنده­ی این مسئله است. در کشور ما هم تا کنون کتابهای زیادی منتشر شده، مقاله­های زیادی منتشر شده و روزنامه­ها و نشریات بارها و بارها به این نکته­ی مهم پرداخته­اند که تکرار آن اینجا ضرورتی ندارد و از موضوع بحث دور است. چیزی که حائز اهمیت است و کارشناسی تخصصی می­طلبد این است که به طور ویژه در ایران برای مقابله با این آلودگیها چه اقداماتی شده است؟ سازمانهای متولی محیط زیست تا
چه اندازه توانسته­اند در این راستا موفق عمل کنند و باری از آلودگی روزافزون محیط زیست ایران را بردارند؟ آن هم در کشوری که با بحران محیط زیست روبه­رو است و این را همه می­دانند؛ حتی عموم مردم، هرچندکه این مطلب را ابتدایی درک کرده باشند؛ چه اینکه مردم ایران هر روز شاهد آلودگیهای بسیاری هستند؛ از آلودگی هوای شهرها گرفته تا طعم بد آبی که استفاده می­شود. طراوت جنگلها و رودخانه­ها و دریاهای زیبای ایران از بین رفته و مردم به طور فزاینده­ای با این بحران روبه­رو هستند و شاید وقت آن رسیده باسشد که صراحتاٌ اعلام شود اگر فکری به حال این معضل نشود  آلودگی همچون یک بمب ساعتی عمل می­کند و بالاخره روزی منفجر می­شود و آنگاه تمام سازمانهایی که خود را مدافع این مهم می­دانند باید پاسخگو باشند.

نمی­توان گفت که کدام آلودگی بیشتر است و کدام خطرناکتر؛ اما  بیایید فرض کنیم که مثلاً آلودگی هوا را با رفتن به مناطق غیر آلوده و حتی خیلی ساده­تر با زدن یک ماسک حل کنیم(کلاه بزرگی که شاید خود مردم سر خود گذاشته­اند)، آلودگی آب را چه می کنیم؟

فراموش نکنیم که آب یک منبع محدود دارد و تجدید آن سالهای سال طول می­کشد. در جهان کنونی که تفکر غلط لازمه­ی پیشرفت بیشتر به ازای مصرف بیشتر منابع، روند رو به رشدی دارد، وقتی ما به سادگی شیر آب منزل خود را باز می­کنیم و آب سرد و گوارا می­نوشیم، تصور اینکه این مایه­ی حیات روزی تمام شود سخت است، اما به راستی اینگونه است.

بحران آلودگی آب در ایران بسیار جدی­تر از چیزی است که رسانه­ها بیان می­کنند و بی­گمان این وظیفه­ی دولت است که با این مشکل رو­به­رو شود و آن را حل کند؛ اما دولت ایران چه کرده است؟ این تحقیق با عنایت به این موضوع و ضرورت آن اقدامات دولت رابرای حل بحران آلودگی آب ایران مورد بررسی قرار داده است و با نگاهی اجمالی به فعالیتهای دولت در راستا، بحران آلودگی آب در ایران و سیاستهای دولت برای رفع آلودگی پرداخته است.

بخش اول: درآمدي بر آلودگي آی

1. آلاينده­هاي آب و تأثيرات آنها بر حيات انسان

از نظر مقدار و حجم، 2/97 درصد از آبهاي موجود در سياره­ی زمين در اقيانوسها و درياها انباشته شده­است. حجم آبهاي شيرين در جهان بسيار كم و فقط 8/2 درصد کل آبهاست. از اين ميزان نيز، مقدار زيادي به شكل يخ در يخچالهاي قطبي و كوهستاني(15/2 درصد) و آبهاي زيرزميني
(62/0 درصد) قرار دارد و تنها 0001/0 درصد از كل حجم آبهاي جهان در دسترس انسان است. اين ميزان نيز با توجه به عوامل بسیاری در معرض آلودگي قرار دارند.

بسيار حائز اهميت است و لازم است چگونگي آلودگي آب از جنبه­هاي مختلف مورد بررسي قرار گيرد:

الف-  مقايسه آلودگي و پاكيزگي آب:

آلودگي، انحراف از پاكيزگي است. وقتي موضوع آلودگي محيط زيست مطرح مي­شود، بيش از آنكه منظورمان انحراف از يك حالت پاكيزه باشد، منظور انحراف از يك حالت معمولي است. اين ماده كه به طور وسيعي در همه جا گسترده، حلالی خوب و به­طور طبيعي هرگز به صورت كاملا خالص يافت نمي­شود. حتي در غيرآلوده­ترين نواحي جغرافيايي،آب باران شامل گازهاي n2,co2,o2 محلول در آن است و همچنين گرد و غبار يا ذرات معلق در اتمسفر به صورت تعليق در آب حل مي­شوند.
آب چشمه­ها و آبهاي طبيعي سطحي معمولاً شامل تركيبات حل شده از فلزاتي نظير Fe,Cd,Mg,Mn مي­باشند.

آب سخت شامل مقدار قابل توجهي از تركيبات فلزات مربوط است. حتي آبهاي نوشيدني هم از نظر شيميايي خالص نيستند. با وجودي كه ذرات جامد معلق از بين برده شده و باكتريهاي مضر نابود شده­اند اما خيلي از مواد در محلول باقي مانده­اند. در واقع آب به صورت كاملاً خالص براي نوشيدن مطبوع نيست بلكه ناخالصي­ها طعم آب را مشخص مي­نمايند.

لفظ خالص، به معني حالتي از آب است كه هيچ ماده­اي با غلظت كافي براي آن كه از مورد استفاده قرار گرفتن آب براي منظورهاي طبيعي جلوگيري كند، وجود نداشته باشد.

استفاده طبيعي از آب عبارتند از:

1- زيبايي و تفريحي

2- ذخيره­ی آب مصرفي عمومي مردم

3- محيط زيست آبي جانوران (ماهيها)

4- كشاورزي

5- صنعت

هرماده و جسمي كه مانع استفاده­ی طبيعي از آب شود، به عنوان آلوده كننده­ی آب تلقي مي­شود. مسئله­ی آلودگي آب به صور مختلف و پيچيده­اي ايجاد مي­شود، زيرا استفاده­ی طبيعي از آب گوناگون است.آبي كه براي بعضي استفاده­هاي خاص مناسب است نبايد آلوده باشد.

ب– وسعت آلودگي آب:

انجمن حفاظت محيط زيست ايالات متحده­ی آمريكا برآورد كرده كه تقريباً يك سوم جريان آب جهان به طورمشخص آلوده و اصل حفظ كيفيت آب بر هم زده شده­است. در اين برآورد آلودگي
به­عنوان يك زيان مطرح شده كه بر خواص شيميايي و فيزيكي آب لطمه وارد مي­كند.

ج– طبقه بندي آلوده كننده­هاي آب

نشانه­هاي آلودگي آب حتي با سطحي­ترين توجه مشخص مي­شوند. براي مثال نوشيدن آب طعم بد مي­دهد؛ توده­هاي علف هاي هرز آبي در حجم زيادي از آب رشد مي­كنند و آب كنار درياها، اقيانوسها، رودخانه­ها و درياچه­ها بوي ناخوشايندي منتشر مي­سازند. منشأ اين مشكلات بايد به منابع و انواع بسياري از آلوده­كننده­ها نسبت داده شود.

آلوده­كننده­هاي آب به 9 دسته طبقه­بندي شده­اند:
1- زباله هاي متقاضي اكسيژن

2- عوامل بيماري­زا

3- مواد غذايي گياهي

4- تركيبات آلي سنتز شده (مصنوعي)

5- نفت

6- مواد شيميايي معدني و كانيها

7- رسوبات

8- مواد راديو اكتيو (پرتوزا)

9- گرما

1- زباله هاي متقاضي اكسيژن (اكسيژن خواه):

اكسيژن حل شده در هر نوع آبي لازمه­ی زندگي براي اجتماع گياهي و حيواني مي­باشد و بقاء آنها بستگي به توانايي آب در نگهداري كمترين غلظت معين از اين ماده حياتي دارد.
آب زماني به عنوان آلوده­شده طبقه­بندي مي­شود كه غلظت Do (غلظت اكسيژن محلول) به زير سطح مورد نياز براي بقاء زيست طبيعي در آن بيايد.آلوده­كننده­هایي مانند فاضلاب تصفيه نشده­ی شهري، مواد خارج شده از انبارها و فرايند پس مانده­هاي غذايي می­توانند از این گونه مواد باشند که غلظت اکسیژن را در آب کاهش دهند. سهم حيوانات اهلي در توليد زباله­هاي متقاضي اكسيژن به اندازه­ی 9/1 بيليون نفر است.

2- عوامل بيماري زا:

آب داراي پتانسيل حمل موجودات ريز بيماري­زا كه سلامتي و زندگي را به خطر مي­اندازند است. ميكروبهاي بيماري­زا متناوباً در سراسر آب منتقل مي­شوند و مي­توانند باعث عفونت در ناحيه­ی روده (تيفوئيد، اسهال خوني، پاراتيفوئيد، وبا) شوند و مسئوليت ايجاد بيماري فلج اطفال و يرقان را بر عهده دارند. از لحاظ تاريخي اولين دليل براي كنترل آلودگي آبها، جلوگيري از بيماريهايي است كه مولد آنها در آب وجود دارد. عوامل ايجادكننده بيماري را نمي­توان كنترل و سلامت كامل را تأمين كرد. روزانه بيليون­ها از این موجودات توسط افراد دفع مي­شود. اين ساكنين مدفوع انسان يك محيط زيست را با اين شرايط در آبهاي طبيعي پيدا نمي­كنند تا توليد مثل كنند و به سرعت از بين مي­روند.
اهم بيماريهايي كه توسط آبهاي آلوده به انسان سرايت مي كنند شامل:

الف: بيماري انگلي (ليپتوسپيرا ايكترو هموراژه) كه به تب ياويل معروف شده است.

ب: كرمها، تخم كرمهايي مانند اسكاريس، تريكوسفال (كرم شلاقي) و كرم قلابدار ممكن است ازطريق خاك و آب آلوده به آنها وارد بدن انسان شود و ايجاد بيماري نمايد.

ج: بيماري وبا

د: بيماريهاي ويروسي (آب در انتقال دو نوع ويروس پوليويروس و هپاتيت عفوني نقش موثري ايفا مي­كند).

3- مواد غذايي گياهي:

مواد غذايي عامل محدودكننده­ی مهمي در رشد همه­ی گياهان است. در كنار عوامل ديگر سرعت و فراواني رشد گياهان متناسب با مقدار ماده­ی غذايي در دسترس است. مشخص شده كه پانزده تا بيست عنصر براي رشد گياهان سبز مورد نياز است. بيش از 70 درصد از تركيبات فسفره در فاضلابها در اثر استفاده از شوينده­هاي خانگي ايجاد مي­شود و بايد اقدام كنترل كننده­اي روي اين مسئله انجام گيرد.

4- تركيبات آلي سنتز شده:

توليد تركيبات آلي شيميايي بعد از جنگ جهاني دوم در دنيا به ميزان قابل توجهي افزايش يافت. تركيبات موجود شامل مواد سوختني، پلاستيك­ها، نرم كننده­ها، فيبرها، الاستومرها، حلالها، شوينده­ها، رنگها، مواد ضد آفت، افزودنيهاي غذايي و داروها مي­باشند كه از بين آنها شوينده­ها و مواد آفت­كش از اهميت ويژه­اي برخوردارند. از آنجايي كه استفاده از اين تركيبات شيميايي به سرعت در حال توسعه است، عوامل مشخص نظير انتشار، نابودي و ميزان خطر بايد مورد بررسي قرار گيرد.

5- نفت:

در سال 1859 اولين چاه نفت با استخراج موفقيت­آميز در پنسيلوانيا بهره­برداري شد. در حال حاضر سالانه بيش از چند بيليون بشكه نفت خام در دنيا مورد بهره­برداري قرار مي گيرد. توليد، توزيع و استفاده­ی سالانه از يك چنين مقدار زيادي نفت باعث ايجاد پيامدهاي محيطي مي­شود.

6- مواد شيميايي معدني و كانيها:

اين گروه از آلوده­كننده­هاي آب شامل نمكهاي معدني و اسيدهاي معدني و تركيبات فلزي است. حضور اين آلوده­كننده­ها در آب سه نتيجه­ی عمومي شامل اسيديته، شوري و سمي بودن آب را فراهم مي­آورد.

خاصيت اسيدي (اسيد يته): با اهميت­ترين منابع براي افزايش دادن اسيديته شامل زهكشي معادن و باران اسيدي است.

شوري: شوري آب مشاهده­ی غير معمولي نمي­باشد بلكه حدود 97 درصد از كل آبهاي جهان در اقيانوسها و درياها به صورت آب نمك هستند و 3 درصد باقيمانده آب شيرين ناميده مي­شود.

سميت: خاصيت سمي تعدادي از تركيبات معدني خصوصاً عناصر سنگين فلزي سالها شناخته شده است. تعدادي از اين تركيبات كه خواص مطلوبي دارند، مرتباً توليد مي­شوند. احتياط لازم، ضامن

فهرست مطالب

مقدمه. 3

بخش اول: درآمدي بر آلودگي آب.. 5

1. آلاينده­هاي آب و تأثيرات آنها بر حيات انسان. 5
2. آلودگي آب، فراتر از يك مسئله‌ي ساده 10
3. آلاينده­هاي صنعتي آب.. 16
4. تاثير فعاليتهاي‌ كشاورزي‌ بر كيفيت‌ آبهاي‌ سطحي‌ و زيرزميني‌.. 16

بخش دوم:  دامنه‌ها و پيامدهاي بحران.. 23

1.تهران، شهر بي دفاع. 23

2.كارون، يادگار ايراني.. 43

3.آلودگي نفتي روستاي اسماعيل‌آباد شهر ري، يك قدم تا پايتخت.. 57

4. زاينده‌رود، رود مرده 64
5. 5. خزر زيبا، ميان مرگ و زندگي.. 66

6.مشهد: آيا آب آلوده است؟. 78

7. سد قشلاق، زيباي آلوده 87
8. رودخانه‌ها، شريانهاي حيات.. 90
9. تمام ايران، سراي من است. 105

بخش سوم: قانونهاي بسيار، ضمانت اجرايي اندك… 124

1. آیين نامه­ی جلوگيري از آلودگي آب (مصوب18/2/1373) 124

2.آيين‌نامه‌ي بهداشت محيط، مصوب هيأت دولت.. 129

3. متن كامل كنوانسيون حفاظت از محيط زيست درياي خزر. 133
4. قطعنامه­ی هفدهمين كنگره­ی بين المللي آبياري و زهكشي اسپانيا – گرانادا 148
5. آيين‌نامه­ی اجرايي ماده 134 قانون برنامه سوم توسعه. 149

بخش چهارم: چه كرده‌ايم؟چه بايدكرد؟. 152

1. تشكيل كميته­ی كشوري حفاظت از رودخانه­ها، ميراث طبيعي بي­جان را نجات مي­دهد. 152
2. بررسي تخلف سازمانهاي مسئول حفاظت از رودخانه­ها در مجلس… 154
3. حفاظت از رودخانه­هاي كشور متولي مشخصي ندارد. 155
4. طرح مجلس براي جلوگيري از آلودگي.. 157
5. نشست مشترك مديران آب منطقه­اي مازندران و گلستان با قضات به منظور بررسي راهكارهاي حفاظت از انفال عمومي 158
6. ايران عضو دائم منابع زيست محيطي خزر شد. 158
7. ‌آموزش خانه به خانه‌‌ي مقابله با آلودگي آب، طرح اداره­ی كل حفاظت محيط زيست استان اصفهان. 159
8. دفتر بررسي آلودگي آب و خاك، گامي به جلو. 162
9. الگوي ارزيابي زيست محيطي كارخانجات فولاد تدوين شد. 163
10. پالایشگاه تهران بیش از 200 میلیارد ریال جریمه شد. 165
11. اجرای پروژه­ی جمع آوری فاضلاب روستاههای اطراف شهر تهران. 166
12. عملیات اجرایی شش واحد تصفیه خانه­ی فاضلاب تهران آغاز می­شود. 166

نتیجه­گیری.. 168

فهرست منابع و مأخذ.. 169

پایان نامه بحران ملی آلودگی منابع آب و سیاستهای دولت برای مقابله با بحران