تحقیق عوامل شكست اوپك
چكيده:
اوپك به عنوان يك سازمان بين‌المللي متشكل از تعدادي از كشورهاي جهان سومي در 1960 به منظور دفاع از منافع كشورهاي توليدكننده نفت پا به عرصه حيات گذاشت اما اين سازمان در طول حيات خود اثرگذاري چنداني بر بازار جهاني نفت نداشته است. دلايل اين شكست را مي‌توان در سه سطح تحليل خرد، سازماني و كلان بررسي كرد. در سطح تحليل خرد اختلافات اراضي ميان اكثر اعضاء، تضادهاي قومي، مذهبي و ايدئولوژيك كشورهاي عضو و ناهمگوني و ضعف ساختار سياسي و اقتصادي آنها را مي‌توان برشمرد كه انسجام سازمان را تضعيف كرده است. در سطح تحليل سازماني تناقضات اساسنامه اوپك و اشكالات ساختاري سازمان را مي‌توان نام برد و در سطح تحليل كلان سياستهاي آژانس بين‌المللي انرژي، ايالات متحده آمريكا و شركتهاي چند مليتي قدرت اوپك را محدود ساخته است.
كليد واژه: اوپك، عدم ثبات سياسي روابط اعضا، تناقضات اساسنامه، ساختار اوپك، سياست كشورهاي صنعتي.
دلايل تأسيس اوپك:
بعد از اكتشاف نفت در سال 1859 در آمريكا و گسترش روند اكتشاف آن در كشورهاي مختلف جهان، بعضي از كشورهاي جهان به سرعت تبديل به صادركنندگان عمده اين ماده استراتژيك شدند.
اين كشورها كه اكثراً از توسعه نيافتگي رنج مي‌بردند به شدت به درآمد حاصل از نفت نياز داشتند و متعاقب اكتشاف نفت در هر يك از اين كشورها به علت بي‌لياقتي كارگزارانشان امتيازات نفتي به شكل كاملاً ناعادلانه به شركتهاي چند مليتي كه از طرف كشورهاي صنعتي حمايت مي‌شدند اعطاء شد.
استثمار نفتي كشورهاي صادركننده نفت، ضرورت ايجاد سازمان متشكل از صادركنندگان نفت را ايجاب مي‌كرد و در نتيجه اوپك در 1960 تشكيل شد. در پيدايش اين سازمان عوامل مختلفي نقش داشته‌اند كه عبارتند از:
قراردادهاي نفتي يك طرفه، ظهور قشر تكنوكرات در كشورهاي صادر كننده نفت و درك روزافزون آنها از مسائل نفتي، تلاشهاي برخي از توليدكنندگان براي همكاري و تشكيل سازمان براي حفظ و ايجاد قيمت‌گذاري مشترك، سياست نفتي شركتهاي چند مليتي، تلاشهاي پيگير عبدا… طريقي مسؤول امور نفتي عربستان و دكتر آلفونز و مسؤول نفت ونزوئلا، خيزشهاي ضداستعماري در كشورهاي صادر كننده نفت و لاينحل ماندن مشكلات مربوط به مواد اوليه در چارچوب سازمان ملل.[1]
عناصر قدرت اوپك:
نفت به عنوان يك ماده خام استراتژيك محسوب مي‌شود و كشورهاي دارنده اين ماده خام را داراي توانايي تأثيرگذاري بر رفتار بازيگران وابسته به نفت مي‌كند.
اين قدرت نفت بود كه توانست همانطور كه مورگت مي‌گويد كشورهاي توليدكننده نفت را – كه بواسطه آنچه مي‌توان تعارفات لفظي خواند، دولت محسوب مي‌شوند- يك شبه به مناطق مهم و حتي قدرتمند در سياست جهاني تبديل كند.[2]
پس به طور كلي استراتژيك بودن نفت را مي‌توان يكي از عناصر مهم قدرت اوپك به شمار آورد. لذا مي‌توان قدرت اوپك را توانايي اين سازمان در تأثيرگذاري بر بازار نفت در جهت دستيابي به اهداف بدانيم.
هدف اصلي سازمان ايجاد هماهنگي و وحدت از خط مشيهاي نفتي كشورهاي عضو و تعيين بهترين شيوه‌ها براي تأمين منافع فردي و جمعي آنان است، اوپك در دهه 1980 عملاً به دو قطب مخالف تقسيم شده بود. گروهي از كشورهاي عضو به رهبري عربستان كه اصطلاحاً آنها را جناح محافظه‌كار اوپك مي‌نامند با افزايش قيمت نفت مخالف بودند و گروهي از كشورها مانند ليبي، ايران و الجزاير كه آنها را جناح تندرو اوپك مي‌نامند خواهان به حداكثر رساندن قيمت نفت بوده‌اند. اين اختلافات به حدي اوج پيدا كرد كه در 1982 در حاليكه قيمت نفت در حدود 37 دلار بود عربستان نفت خود را بشكه‌اي 32 دلار به فروش مي‌رسانيد. يا اينكه اوپك قادر به انتخاب دبير كل نبود و چند سال اوپك بدون پست دير كلي بود.
دومين هدف سازمان تثبيت قيمت در بازارهاي بين‌المللي نفت و حذف نوسانات مضر و غيرضروري مي‌باشد.
از لحاظ نوسانات قيمت، دهه 1980 و 1990 دو دهه پرنوسان در طول حيات اوپك محسوب مي‌شود. ابتدا قيمتها در ابتداي دهه 1980 به بالاي 40 دلار در هر بشكه رسيد و سپس در اواسط همين دهه به 7 دلار رسيد. در سال 1990 و پس از حمله عراق به كويت قيمتهاي نفت به بالاي 40 دلار رسيد در حاليكه در اواخر همين دهه قيمتها به 9 دلار در هر بشكه تنزل پيدا كرد[3].
هدف سوم اوپك بر طبق اساسنامه آن ضرورت تعيين درآمدي ثابت براي كشورهاي توليدكننده و عرضه كافي، اقتصادي و منظم نفت به ملتهاي مصرف كننده با در نظر گرفتن مصالح ملتهاي توليدكننده نفت است.
اوپك در دستيابي به اين هدف خود نيز مؤفق نبوده است در مورد تضمين درآمد ثابت از طريق صادرات نفت براي كشورهاي صادركننده، نوسانات قيمت در طول اين دو دهه
[1] – در اين زمينه كتاب زير براي مطالعه مناسب مي‌باشد:
پي‌يرترزيان، داستان اوپك، ترجمه: عبدالرضا غفراني، (تهران، فرانديش، 1367)
[2] – هانس. جي. مورگتا، سياست ميان ملتها، ترجمه: حميرا مشيرزاده، تهران: دفتر مطالعات سياسي و بين‌المللي وزارت خارجه، 1374)، ص 209.
[3] – تحولات بازار نفت، تهران، مؤسسه مطالعات بين‌الملي انرژي، اسفند 1377، شماره 12، ص 8.
تحقیق عوامل شكست اوپك