تحقیق ساختمان تار و سه تار
مقدمه:
اينك گلي از بوستان هميشه معطر ايران:
نغمه ها به صد راز و رمز شگفتيهاي روح را تجلي مي بخشند، از سينه هاي شرحه شرحه از فراق مي گويند، از حجاب جان پرده مي افكند و نواي باغ ملكوت را به گوش معشوق ازلي مي رسانند. نغمه ها از سازها برمي خيزند و سازها زبان گوياي دستان هنرمندان و قلبها هميشه عاشق، تبلور يكي شدن انسان با مصنوع خود، نشانگر نوازشهاي مهربانانة انگشتاني درد آشنا و مبين روح يكي شدن انسان با طبيعت.
كتاب حاضر كوششي است براي انعكاس تجارب چندين سالة تحصيل و نيز چهل روز نجوا و گفتگوي هنرمندانه با چوب و همنشيني با هنرمندان اين حرفه، استادان اين هنر خاضعانه از روز كار خويش مي گويند و بي هيچ پرده و پوششي هنرمندان جوان و شايق به ساخت سازهاي سنتي ايراني را گام به گام دست مي گيرند راه مي برند اميد آنكه قدر بدانند و پي بگيرند.
از بذر تا ثمر راه زيادي در پيش است دقت نظر و سعة صدر و همدلي هاي فراوان درد آشنايان هنر و فرهنگ اين مرز و بوم پشتوانة راه بود. چاپ اين پايان نامه نيز مرهون توجهات خاص استاد فرزانه و گرانقدر آقاي مهندس اردشير عبدي و استادان كارگاه برادران فتاحي بوده است همگي را پاس مي داريم و در تداوم راه نيازمند همدلي و همراهي ايشان هستيم.
تاريخچة كارگاه:
كار و فعاليت اين كارگاه در راستاي ساخت آلات موسيقي است. اين كارگاه ابتدا در سال 1374 بنا به علاقة شخصي استاد قيم فتاحي كه خود يكي از استادان نوازندگي ماهر تار و سه تار در استان است ابتدا در محيطي كوچك از خانة خودشان بوده است كه با توجه به نياز شهرستان و نيز افزايش تعداد هنرجويان موسيقي و نياز آنها به ساز، استاد فتاحي در سال 1378 به طور رسمي و با همكاري برادرانش و سرمايه گذاري بيشتر جهت خريد دستگاه و تجهيزات پيشرفته تر براي كار كارگاهي هر چند كوچك اما فعال را تاسيس نمودند كه هر روز رو به پيشرفت بيشتر همچنان به كار خود ادامه مي دهند. مواد خام كارگاه كه شامل چوب، چسب، شاخ، استخوان و صدف ميباشد قسمتي را در همين شهرستان و بعضي ديگر را از استانهاي هم جوار تهيه مي نمايند.
در يك كارگاه ساز سازي بسته به نوع ماشينهاي موجود در كارگاه و تعداد استادكاران ساخت يك يا چندين نوع ساز را انجام مي دهند. در كارگاه ساز سازي برادران فتاحي ساخت دو ساز «تار و سه تار» انجام ميشود كه در فصلهاي بعد به تشريح آنها خواهيم پرداخت.
فصل اول:
ساختمان سه تار
نگاهت بيفتد اگر بر خطا | تو آن را بپوشان ز لطف و عطا | |
تو بر من مگير آهواي ذي خرد | كه خالي نباشد بشر از خطا |
اجزاء سه تار
لازم به تذكر است كه سه تار در قديم سه سيم (تار) داشته است. به روايتي مشتاق عليشاه كرماني (شهادت 1306 هـ . ق) عارفي كه با سه تار و موسيقي آشنايي داشته سيم ديگري بين سيم دوم و سوم آن اضافه كرده و اينك سه تار در حقيقت چهار سيم يا چهار تار دارد. اين سيم را واخون و بعضي ها سيم مشتاق مينامند.
تشريح اجزاء سه تار
كاسه: جعبه صوتي سه تار ميباشد كه از جنس چوب توت است.
دسته: پرده هاي ساز روي آن بسته ميشوند جنس آن از چوب گردو است.
صفحه: چوب توت نازك كه روي كاسه را پوشانده است و خرك روي آن قرار دارد.
سوراخهاي روي صفحه: اين سوراخها براي تنظيم صداي ساز ايجاد ميشوند.
سردسته: قسمتي از دسته كه گوشي هاي ساز در آن قرار دارند.
گوشي: انتهاي سيم به آن بسته ميشود و با چرخاندن آن ساز كوك ميشود. جنس آن معمولاً از چوب گردو است.
پرده: از جنس روده است كه روي دسته بسته ميشود و محل نوتها را تعيين ميكند.
خرك: از چوب ساخته ميشود و سيم ها از روي آن عبور ميكنند.
شيطانك: از استخوان ساخته ميشود و سيم ها از روي آن عبور ميكنند.
سيم گير: در انتهاي كاسه نصب ميشود و انتهاي سيم ها را نگاه مي دارد. جنس آن از شاخ قوچ، چوب شمشاد جنگلي يا چوب فوفل است.
سيم: سه تار چهار سيم فلزي دارد كه با ضربه ناخن انگشت سبابه به ارتعاش در ميآيند.
شيار كنار دسته: شياري است كه در موقع بستن پرده ها از آن استفاده ميشود.
تذكر: در فصل هاي ديگر توضيحات بيشتري راجع به اجزاء سه تار داده خواهد شد.
انتخاب چوب:
انتخاب چوب مراحل مختلفي دارد و برش صحيح آن يكي از عوامل مهم ساختن ساز ميباشد. لذا، مطالعه خواص فيزيولوژيكي درخت داراي اهميت زيادي است. توضيح دقيق در اين باره خارج از عهده نگارنده است. فقط در اينجا براي آشنائي با ساختمان ساقه يك درخت، كه براي ساختن ساز بريده مي شود، قسمت هاي مهم برش عرضي آن به طور خلاصه توضيح داده ميشود. قسمت بيروني درخت پوسته آن ميباشد كه خود از دو قسمت تشكيل شده است «قسمت بيروني» و «قسمت دروني» و پس از آن قسمت بعدي «لايه زاينده» نام دارد كه يك تك سلول است و هنگام رشد درخت به دو قسمت تقسيم ميشود. قسمت اول آن تبديل به قسمت دروني پوست درخت ميشود كه عامل انتقال مواد غذائي از برگها به بقيه درخت است. قسمت دوم «لايه زاينده» تبديل به «برون چوب» ميشود كه عامل انتقال شيره از ريشه به ساقه هاي درخت ميباشد. به تدريج كه لايه زاينده سلولهاي جديدي توليد ميكند «برون چوب» فعاليت فيزيولوژيكي خود را از دست ميدهد و تبديل به قسمت سخت تنه ميشود كه درخت را استوار
تحقیق ساختمان تار و سه تار