مقاله کمبود مس در جانوران
عناصـر معــدني
عناصر معدني 5-2 درصد وزن بدن جانوران را تشكيل مي دهند كه 75 درصد از اين ميزان در استخوانها متمركز ميباشد. اكثر عناصر معدني طبيعت در بدن يافت شده اند و وجود آنها در غذا ضروري مي باشد. تعداد 16 عنصر از مواد معدني در متابولسيم بدن نقش دارند كه مواد معدني ضروري مي باشند. اين 16 عنصر بر اساس تراكم در بدن به دو دسته تقسيم ميشوند:
1ـ ماكرومينرال Macromineral
2ـ ميكرومينرال Micromineral
دسته ماكرومينرالها نسبت به ميكرومينرالها در بدن تراكم بيشتري دارند و بايستي مقدارشان در غذاي دام بيشتر باشد. مقدار اين مواد معدني را به درصد بيان مي كنيم مانند: سديم، كلر، كلسيم، فسفر، پتاسيم، منيزيم و گوگرد.
دسته ميكرومينرالها يا عناصر كم مقدار: چون مقدارشان كم است بر اساس درصد بيان نميشوند. از P.P.M يا mg/kg استفاده ميشود از اين گروه ميتوان يد، آهن، مس، سلنيوم، موليبدن، فلوئور، كبالت، منگنز و روي را نام برد.
نقـش يا وظائـف عنـاصر معــدني:
1ـ بعضي از اين عناصر در ساختمان اسكلت و دندانها بكار رفته و باعث استحكام اين بافتها مي شوند مانند كلسيم و فسفر.
2ـ بعضي در ساختمان مواد آلي بكار مي روند مانند فسفوليپيدها و اسيدهاي نوكلئيك كه فسفر دارند و هموگلوبين كه داراي آهن است و اسيد آمينه هايي مانند سيستئين و ميتيونين كه حاوي گوگرد مي باشند.
3ـ بعضي از عناصر معدني بصورت كوآنزيم عمل مي كنند، يعني باعث فعال شدن آنزيمهائي ميشوند. مثل منيزيم، منگنز و روي.
4ـ بعضي بصورت محلول در خون و ساير مايعات بدن وجود دارند كه هر كدام يك نقش فيزيولوژيكي مهمي را بعهده دارند. مانند سديم و پتاسيم كه در تنظيم فشار اسمزي و تحريك پذيري سلولهاي ماهيچه اي و عصبي دخالت دارند.
شـرايط كلـي ايجـاد كمبـود عنـاصر معــدني:
1ـ كمبود در غذا:
جيره متعادل بايد مخلوطي از چند غذا باشد اما به لحاظ اينكه دامدار صرفه اقتصادي را در نظر مي گيرد و عموماً از غذاهاي اطرافش جهت دامهايش استفاده ميكند. عموماً كمبود مواد معدني را بدنبال دارند. مثلاً عناصر لگومينه مواد معدني بيشتري دارند كه اگر كم مصرف شوند نهايتاً كمبود داريم.
2ـ كمبود در خاك:
بعضي مناطق بطور طبيعي داراي خاك فقيري هستند و در نتيجه گياهانشان نيز فقير ميباشند. اگر در يك ناحيه چندين سال متوالي فقط يك نوع گياه كاشته شود. بسته به نوع گياه بعضي از مواد معدني در خاك كم ميشوند به خصوص ميكرومينرالها گاهي اوقات عناصر معدني موجود در خاك كافي ميباشد اما شرايطي در خاك وجود دارد كه از جذب اين عناصر جلوگيري مي كند. مثلاً در خاك قليايي جذب منگنز كم ميشود.
3ـ عدم تعادل بين مقدار عناصر معدني:
وجود عناصر معدني در غذا به تنهايي براي رفع احتياجات كافي نيست. براي جذب صحيح بايد بين بعضي از عناصر معدني يك نسبت متعادل برقرار باشد. مثلاً بهترين نسبت بين كلسيم و فسفر 1/2 يا 1/1 ميباشد. اگر ميزان كلسيم بالا باشد از جذب فسفر، منگنز و روي كاسته مي شود.
عناصر معدني در بدن ذخيره ميشوند و به همين دليل كمبود آنها احساس نميشود و حتي بدن ممكن است مكانيسم هايي براي نگهداري آنها داشته باشد. كمبود ممكن است كم باشد و ظاهر حيوان چيزي را نشان ندهد ولي تمام كمبودها دير يا زود حيوان را تحت تاثير قرار ميدهد. مثلاً توليد شير با پشم كاهش مي يابد. تشخيص كمبود ها آسان نمي باشد زيرا علائم اختصاصي نداريم و با علائم كمبود ويتامينها و ناراحتي هاي انگلي و
بيماريهای عفونی اشتباه مي شوند و گاهي ممكن است كمبود دو يا چند عنصر را داشته باشيم و يا همراه با كمبود مواد معدني باشد. در شرايط عادي كمبود فلوئور و موليبدن اصلاً ايجاد نمي شود. چون در تمامي غذاها موجود مي باشند بيشتر زياد بودن اين دو عنصر مطرح است چون سمي مي باشند. كمبود پتاسيم و روي نادر است. كمبود بعضي از عناصر مانند مس و سلنيوم و يد بيشتر در مناطقي با خاك فقير ديده مي شوند.
مـس «Cu» :
مس بطور عمده در كبد، مغز، كليه ها، قلب و در بخشهاي رنگي چشم و موها و پشم وجود دارد. مس يكي از عناصر ضروري بافتهاي خون از نظر رشد سلولهاي خون يا ترمبوسيتها است بعلاوه نگهداري سلولهاي فوق با مقدار كافي مس در بدن هم بستگي دارد و در اثر كمبود مس ممكن است اختلالاتي در ادامه فعاليت ترمبوسيستها از نظر مكانيسم انعقاد خون رخ دهد. در آزمايشهايي كه بوسيله مس نشاندار در تغذيه گوسفند بعمل آمده مس بلافاصله در خون حيوان ظاهر مي شود و با فراكسيون آلبومين باند اتصالي تشكيل مي دهد. بعد از 24 ساعت قسمت بيشتر مس نشاندار در سرولوپلاسمين، (پروتئين مس دار خون) و متصل با جزء گلوبولين آن مشاهده مي شود.
آزمايش نشان داده است كه تقريباً نصف مس موجود در بدن گوسفند در عضلات متمركز گرديده است و نصف بقيه در تمام بافتهاي بدن وجود دارد. مس در درجه اول در كبد و آنگاه در مغز استخوان و به مقدار كمتر در بافتهاي ديگر گوسفند ذخيره مي شود.
مقدار مس ذخيره در بدن بره هنگام تولد مشابه آهن ذخيره، تقريباً زياد است و چون شير از نظر مس فقير است، مس ذخيره در بدن بره نوزاد، ميتواند احتياجات حيوان را از اين نظر برطرف سازد.
مس بعنوان كاتاليزور در سنتز هموگلوبين نقشي بعهده دارد و از نظر فيزيولوژي با متابوليسم آهن در بدن ارتباط مي يابد. در اثر كمبود در بدن انتقال آهن از بافتها به پلاسماي خون كاهش يافته و هيپوفريمي يا كاهش غلظت آهن در خون بوجود مي آيد و نهايتاً كم خوني (Anemia) را داريم.
مس براي جذب آهن و آزاد شدن آهن از محل ذخيره لازم است. ترانسفرين آهن را بصورت Fe3+ در خون حمل مي كند و لازم است كه آهن هم در موقع جذب و هم در زمان آزاد شدن از محل ذخيره بصورت Fe3+ حمل شود، 3 آنزيم زنين اكسيداز و سرولوپلاسمين و فراكسيداز، در اين مرحله نقش حياتي دارند.
مس از اعضاي مهم اين سه آنزيم فوق ميباشد و حال اگر حيوان با كمبود مس مواجه شود جذب آهن و آزادسازي آهن ازمحل ذخيره كم ميشود و نهايتاً كم خوني را بدنبال خواهد داشت. بعلاوه مس موجود در مجراي روده جذب آهن را بداخل سلولهاي مخاطي تسريع مي كند و بهمين جهت در اثر كمبود مس جذب آهن نيز كاهش مي يابد.
مس در بسياري از سيستمهاي آنزيمي نيز شركت و يا دخالت دارد. مس در سيستم آنزيمي سنتزكراتين شركت دارد و كراتين خود از اجزاي متشكله مو و پشم ميباشد. بعبارت ديگر كمبود مس سبب نقصان سنتزكراتين و موجب اختلالاتي در ساختمان و اندازه رشد مو و پشم مي شود. كمبود مس باعث تغييرات كيفي در مو و پشم گوسفند نيز مي شود. بعلت شركت مس در سيستم آنزيمي سنتزالاستين، پشمهاي نخي و موي شكل كه سست و براق بوده و داراي پيچش طبيعي نيستند ظاهر ميشود علت اين است كه پروتئين پشم كراتين است كه اسيد آمينه گوگرددار سيستئين در آن زياد بكار رفته است. براي ايجاد جعد، بين مولكولهاي سيستئين بايستي كه پيوند دي سولفيدي ايجاد شود كه آنزيم پلي فنيل اكسيداز Poly Phenyl Oxidase اين وظيفه را بعهده دارد. مس يكي از اجزاي اين آنزيم مي باشد كه در
مقاله کمبود مس در جانوران