مقاله در مورد جرم جاسوسي
یكي از مصاديق بارز و قديمي جرايم عليه امنيت جرم جاسوسي است ،كه معمولاً يم جرم سازمان (1) يافته و در عين حال فراملي (2) مي باشد چرا كه در آن اطلاعات حياتي يك كشور از طريق يك نظام سازمان يافته و منابع انساني نه ابزاري مثل ماهواره هاي اطلاعاتي كشورها در اختيار كشور يا كشورهاي ديگر قرار مي گيرد.
نظامي را كه جاسوسي در آن ارتكاب مي يابد مي توان به يك هرم تشبيه كرد كه در آن كنترل و هدايت از راس هرم نسبت به پايين انجام مي گيردو اطلاعات بر عكس ،از قاعده هرم به بالا داده مي شود.
به دليل ماهيت فراملي جرم جاسوسي برخي از معاهدات و كنوانسيونها در سطح بين المللي به اين جرم – مخصوصاً در حالتي كه در زمان جنگ ارتكاب مي يابد- پرداخته اند كه از آن جمله مي توان به كنوانسيون چهارم لاهه در مورد قوانين و عرف جنگهاي زميني (3) ، منعقده در سال 1907 م . اشاره كرد كه به مسئله جاسوسي در زمان جنگ و شيوه رفتار با جاسوسان از سوي دولت متخاصم پرداخته است . پروتكل دوم كنوانسيونهاي 1949 م . ژنو (4 ) در مورد حقوق بشر نيز كه در هشتم ژوئن 1977 به اتفاق آرا تصويب شد به موضوع جاسوسان و رفتار با آنان جدا از مسئله اسراي جنگي مي پردازد. البته در اين بخش ما فقط اين موضوع را از ديدگاه حقوق داخلي ايران مورد بررسي قرارداده و البته به قوانين برخي از كشورهاي ديگر هم اشاراتي خواهيم داشت .
وقتي سخن از جاسوسي به ميان مي آيد ذهن عامه مردم – كه اطلاعات كمي از جزئيات اين جرم دارند – بيشتر متوجه شبكه ها و سازمانهاي جاسوسي معروف كشورهاي مختلف از جمله 🙁 سي . آي . اي ) (سيا) (5) در آمريكا ، ( ام .اي . پنج ) و ( ام . اي . شش ) (6) در انگلستان ، ( موساد ) در اسرائيل ( كا . گ. ب ) در اتحاد جماهير شوروي سابق مي شود برخي از اين سازمانها ، مثل سيا ضمن استخدام جاسوس تا حد زيادي به شكل خود مختار از قوه اجرائيه عمل كرده و گاهي حتي دست به عمليات هم مي زنند كه نمونه بارز آن اقدام همين سازمان در كودتاي 28 مرداد ماه 1332 در ايران عليه دولت دكتر مصدق و آموزش شركت كنندگان در قيام سال 1956 م . مجارستان توسط ( ام . اي . شش ) انگلستان بود. (7)
با اين حال نبايد تصور كرد كه جاسوسي در سطح دنيا محدود به اين سازمانها مي شود بلكه اين جرم در كشورهاي مختلف وتوسط افراد و سازمانهاي گوناگون ارتكاب مي يابد و در دهة هشتاد ميلادي ، كه به دليل رشد ارتكاب اين جرم در اين دهه آن را ( دهه جاسوسي ) (8) ناميده اند ، حدود پانصد كتاب در مورد اين جرم توسط مورخان ، روزنامه نگاران تحليل گران نظامي ، سياستمداران و تا حد كمتري حقوقدانان و جرم شناسان نگاشته شده است .(9)
انگيزه جاسوسان براي ارتكاب اين جرم متعدد است ،برخي مزدور هستند و به انگيزه هاي مالي و از روي حرص و آز دست به ارتكاب اين جرم مي زنند كه شايد بيشتر تعداد جاسوسان را اين افراد تشكيل دهند. نمونه اين افراد در آمريكا ، الدريچ آمس (10) بوده كه در سال 1994 . م . در سن 52 سالگي در حالي كه 32 سال براي سيا كار كرده و پدرش نيز جزو كاركنان سيا بود ، به اتهام ارتكاب جاسوسي به نفع روسيه از سال 1985 . م . دستگير و به حبس ابد محكوم شد.
وي بالاترين مقام سيا كه تاكنون به اتهام جاسوسي دستگير شده ، بوده است . هر چند شايد هيچگاه نتوان ميزان دقيق خساراتي را كه وي به آمريكا و تلاشهاي امنيتي آن وارد كرده است تخمين زد ولي حداقل يك مورد آن كاملاً مشخص مي باشد و آن اين كه بر اثر اطلاعات داده شده توسط اين شخص ، يازده جاسوس آمريكا در روسيه بين سالهاي 1985 . م . تا 1987 . م . دستگير و اعدام شدند كه يكي از آنها ژنرال ديميتري پولياكوف (11) ،افسر عالي رتبه سازمان اطلاعات نظامي روسيه بود.
يكي از مواردي كه شك و ظن ماموران آمريكايي را نسبت به آمس برانگيخت طرز زندگي اشرافي وي بود كه با حدود هفتاد هزار دلار حقوق سالانه ، از جمله خانه اي به مبلغ 000/540 دلار در آرلينگتون در ايالت ويرجينيا خريداري كرده و مبلغ 000/100 دلار نيز خرج تعميرات آن كرده بود.
وي دو اتومبيل جديد از جمله يك اتومبيل جگوار و سهامي به ارزش 165000 دلار خريداري و پرداختهاي مختلفي مجموعاً به ميزان 455000 دلار از محل كارت اعتباري خود كرده بود.
وي پرهزينه ترين جاسوس روسيه محسوب شده و طبق تخمينها بين 5/1 تا 5/2 ميليون دلار براي روسيه خرج در برداشته (12)
انگيزه ديگر جاسوسان براي ارتكاب اين جرم به دلايل عقيدتي و ايدئولوژيك بر مي گردد ، يعني اين كه جاسوس خود را از لحاظ فكري و عقيدتي به كشور ديگري غير از كشور محل تولد يا اقامت خود وابسته مي داند و در نتيجه براي آن كشور جاسوسي مي كند. جاسوسيهاي حزب توده در ايران به نفع شوروي و بلوك شرق سابق ، از جمله ، به اين وابستگي فكري به ارد.گاه شرق و طرز فكر ماركسيستي اعضاي اين حزب بر مي گردد . در آمريكا مواردي از اين دست مشاهده شده است . از جمله اين كه اسرار اتمي آمريكا پس از جنگ جهاني دوم توسط افرادي كه به نظام ماركسيستي معتقد بودند در اختيار شوروي سابق قرار گرفت . (13) برخي از اين افراد در آغاز پولي هم قبول نمي كردند.(14)
اهميت اين جاسوسي از آن جهت بود كه در آن زمان اين اطلاعات اتمي منحصراً در اختيار آمريكا قرار داشت .عكس موضوع هم صادق بوده است كه در مواردي افراد در روسيه به دليل سرخوردگي از نظام ماركسيستي شرق و علاقه به نظام ليبراليستي غرب عليه شوروي و به نفع آمريكا جاسوسي كرده اند. ژنرال ديميتري پولياكوف ،كه قبلاً از او نام برده شده ، معمولاً جزو اين دسته قرار داده مي شود (15)
گاهي انگيزه جاسوسان از جاسوسي انتقام گيري است ،يعني اين كه فرد جاسوس به دليل مشكلاتي كه يك كشور براي وي ايجاد كرده اند و براي انتقام گرفتن از آن كشور ، اطلاعات كشور مذكور را در اختيار ديگران قرار مي دهد . نمونه اين افراد ادواردلي هووارد (16) است كه كارمند سيا بود و به دليل خودداري از منتقل شدن به مسكو و دلايل ديگر از سيا اخراج شد . او سپس اطلاعات خود را در اختيار كا . گ. ب . قرار داد . (17)
در مواردي دليل مبادرت به جاسوسي گرفتار شدن در جريانات رمانتيك و عشقي است .
( كا . گ . ب ) در اين موارد مشهور بود كه دختران زيبايي را بر سر راه ماموران خارجي كه به اطلاعات آنان نياز داشت قرار مي داد و اين دختران با برقراري رابطه با اشخاص مذكور اطلاعاتي را از آنها بدست مي آوردند. از جمله دو كارمند نظامي سفارت آمريكا در روسيه از اين طريق به دام جاسوسي گرفتار شده بودند. (18)
در برخي از مواقع اين زنان هنگام روابط و مراودات عاشقانه ، عكسهاي نامناسبي را به طور محرمانه از فرد مورد نظر گرفته و در اختيار سازمان جاسوسي متبوع خود قرار مي دهند. سازمان مذكور نيز با در دست داشتن اين عكسها به عنوان برگ برنده ، شخص مربوطه را مجبور به همكاري مي كند.
مقاله در مورد جرم جاسوسي