فایل مارکت

مقاله اشاره اي مختصر به تحول باستان شناسي در ايران

مقدمه

از زمان تشكيل اداره كل باستان شناسي كه خود تغيير نام يافته اداره عتيقات بوده است و امروز به عنوان «مركز باستان شناسي ايران» يكي از سازمان هاي تابع وزارت فرهنگ و آموزش عالي است بيش از نيم قرن نمي گذرد.

قدمت تأسيس گروه آموزشي باستانشناسي در دانشگاه تهران حتي به نيم قرن هم نمي رسد. اين دو نهاد فرهنگي، تحقيقاتي و پژوهشي به عنوان دو تشكيلات سازمان يافته ايراني به آن اندازه جديد هستند كه احتمالاً تدوين تاريخ چگونگي تغييرات و تحولات آن نياز به زمان بيشتري دارد تا مدارك و اسناد رويدادهاي درون سازماني آنها را بتوان به راحتي در اختيار داشت. به همين جهت مي توان عنوان اشاره مختصر بر تحول تشكيلات باستان شناسي در ايران را براي اين بررسي انتخاب نمود و هدف از چنين بررسي را نظري بر فعاليت هاي تحقيقاتي و پژوهشي در زمينه مطالعات باستان شناسي و تشيلاتي آن در ايران و توسط ايرانيان دانست. جديد بودن تشكيلات باستان شناسي در ايران با نهادهاي مشابه در ساير نقاط جهان را با يك مقايسه ساده مي توان روشن نمود. مثلاً «با مقايسه با موطه لوور (Luvro) در پاريس كه در سال 1793 ميلادي (برابر 1172هـ.ش) 4 سال بعد از پيروزي انقلاب كبير فرانسه از طرف انقلابيون به ملت فرانسه اهدا شد و رسماً» موزه جمهوري فرانسه كه گاهي نيز به نام موزه ملي فرانسه ناميده مي شد افتتاح گرديد، در ايران فكر تأسيس يك موزه ملي 123 سال بعد از آن پديد آمد. اگر در كشور انگلستان در سال 1882 ميلادي لايحه حفظ ميراث فرهنگي توسط يك بانكدار عضو پارلمان به نام جان لوباك به مجلس ارائه و از تصويب مجلس انگلستان گذشت در ايران مجلس شوراي ملي  در سال 1306 هـ . ش (برابر 1927 ميلادي) موفق شد امتياز انحصار حفاري و كاوش هاي باستاني در تمام ايران را كه رسماً در سال 1900 ميلادي (1279 هـ . ش) به دولت فرانسه واگذار شده بود فقط به طور مشروط لغو نمايد (به اين موضوع در آينده بيشتر خواهيم پرداخت).

در 1750 ميلادي جان وينكلمن آلماني وقتي كتاب معروف خود به عنوان «تاريخ هنر قديم» را نوشت در آن ميزان و ملاكي براي تغيير سبك هاي مختلف هنري ارائه نمود. به عنوان پدر علم باستانشناسي ناميده شد و يا هنگامي كه جنس جاكوب آسموسن وارسا درس سال 1884 ميلادي كتاب معروف خود را تحت عنوان «ادوارد باستاني دانمارك» منتشر نمود و در آن درباره تقسيم ادوار مختلف باستاني به سه گروه سنگ و برنز و آهن كه قبلاً توسط استادش كريستين جورگنسن تامسن پيشنهاد ارائه شده بود مفصلاً توضيحاتي داد و ضمن آن براي جلوگيري از انهدام ميراث فرهنگي ترقي را ارائه نمود رسماً به عنوان اولين باستانشناس در تاريخ مطالعات باستاني شناخته شد و بعدها به مقام استادي بخش باستان شناسي در دانشگاه دانمارك در كپنهاك رسيد و همچنين مدرسه مطالعات و تحقيقات باستاني در پاريس كه قسمتي از تشكيلات موزه لوور بود وبه نام مدرسه لوور در سال 1882 ميلادي رسماً به كار آموزش باستاني و تربيت باستان شناسان پرداخت. اولين گروه دانشجويان باستاني دانشگاه تهران حدود سال 50 – 1949 ميلادي فارق التحصيل شناخته شدند.

براي پيگيري چگونگي تكوين و تطور تكاملي تشكيلات باستان شناسي در ايران كه گاهي با وقفه و سكته همراه بوده و زماني نيز به طور طبيعي و جبري مسير خود را طي مي نموده است ابتدا به خلاصه اي از جدول زمان بندي تحولات سازماني تشكيلات باستان شناسي نظر مي افكنيم و سپس به شرح مختصري از نكات برجسته آن بسنده مي نماييم.

توجه ايرانيان به ميراث فرهنگي

قبل از ورود به بحث اصلي كه چگونگي تكوين و تكامل تشكيلات باستانشناسي در ايران است، چگونه توجه ايرانيان را در ابتداي امر نسبت به ميراث فرهنگي و آثار باستاني بايد به اختصار مورد مطالعه قرار داد. بر اساس مدارك موجود چنين به نظر مي رسد كه در ابتداي  توجه ايرانيان به آثار باستاني از حد يك تفنن زودگذر و موقت كه اكثر اوقات با انهدام و ويراني آنها نيز همراه بوده است تجاوز نمي شود. 1) در اين باره بهترين شاهد مدعاي اعترافات محمد حسن خان اعتماد السلطنه است كه ضمن خاطرات روز شنبه 12 جمادي الاول سال 1303 هـ . ق كه مطابق است با بهمن ماه 1264 هـ .ش چنين نوشته شده است:

« … بعد از نهار خانه آمدم. تا عصر مشغول خواندن مسكوكات كهنه شدم. تازه به اين خيال افتادم. سكه كهنه جمع مي كنم» (اعتماد السلطنه 407)

مقاله اشاره اي مختصر به تحول باستان شناسي در ايران