مروري بر روشهاي تامين مالي پروژه ها (مديريت طرح‌هاي توسعه)
1. مقدمه
نقش سرمايه به عنوان يكي از اركان اصلي رشد و توصعه‌ي اقتصادي پذيرفته شده است. يكي از مسائل مهم مرتبط با تشكيل سرمايه و سرمايه‌گذاري،”تامين مالي” آن است و نقش دولت در اين تامين و تشكيل سرمايه بسيار مهم تلقي مي‌شود. دولت‌ها پيشبرد و توصعه‌ي نظام اقتصادي كشورهاي خود را به عنوان هدف‌هاي رسما اعلام شده قبول كرده‌اند و بودجه(سرمايه)، يكي از مهمترين ابزارهاي اعمال سياستهاي اقتصادي آنان است. اين نقش دولت‌ها پيوسته در چارچوب سرمايه‌گذاري در امكانات و تسهيلات زيربنايي، امكانات توليدي، تحقيق و توسعه‌ي تكنولوژي و ارايه خدمات گوناگون تجلي مي‌يابد.
راهكارهاي ايجاد رشد و توسعه اقتصادي، عمما شناخته شده است و مي‌توان گفت فراهم‌سازي و اجراي پروژه‌هاي بزرگ زيربنايي و توسعه‌اي توسط دولت، سريعترين راه و مناسبترين روش براي دست‌يابي به توسعه اقتصادي مي‌باشد؟ اما سوال ديگري نيز بايد در اين راستا جواب داده شود و آن سوال اين است كه دولت، چگونه، از چه “منابعي” و به چه “راه‌هايي” مي‌تواند سرمايه مالي مورد نياز جهت انجام سرمايه‌گذاري جهت توسعه را فراهم نمايد؟
1.1. تعريف منابع مالي
“تامين مالي” به آن بخش از دانش مالي اطلاق مي‌شود كه روشهاي مختلف را جهت جذب نقدينگي با بهترين ساختار و كمترين هزينه سرمايه، ابداع يا مورد بررسي قرار مي‌دهد.
2. انواع تقسيم‌بندي‌هاي منابع تامين مالي
2.1. منابع تامين مالي داخلي و خارجي
تقسيم‌بندي‌هاي ارائه شده براي روشهاي تامين منابع مالي بسيار گوناگون و متنوع است? اما واقعيت اين است كه براي تامين سرمايه مورد نياز دولت براي انجام پروژه‌هاي توسعه‌اي و زيربنايي، دو راه عمده و اصلي متصور است كه اين دو راه عبارتند از:
1- منابع تامين مالي داخلي
2- منابع تامين مالي خارجي(بين‌المللي)
2.1.1. منابع تامين مالي داخلي
منظور از منابع داخلي تامين سرمايه جهت توسعه‌ي اقتصادي، منابع مالي گوناگوني است كه از داخل كشور تامين مي‌شوند. در مراجع و كتب مختلف اقتصادي، مصاديق مختلفي براي منابع تامين مالي داخلي نام برده شده‌است كه عمده‌ترين آنها عبارتند از :
• درآمدهاي دولت (مالياتها، سرمايه‌گذاري در صنايع داخلي، درآمدهاي صادرات)
• بخش خصوصي (حقيقي يا حقوقي? استقراض يا سرمايه‌گذاري)
• فروش اوراق قرضه (مشاركت) در بازارهاي داخلي
2.1.2. منابع تامين مالي خارجي
بر خلاف منابع داخلي، منابع خارجي تامين سرمايه به منابعي اطلاق مي‌شود كه از خارج كشور تعهد و تامين مي‌گردند. به عبارتي ديگر منظور از منابع خارجي، استفاده از امكانات مالي است كه متعلق به ما نبوده و در اختيار دولت يا بخش خصوصي كشورهاي ديگر مي‌باشد. انتخاب منابع داخلي يا خارجي با توانمندي‌هاي مالي و اقتصادي كشور و نيز ميزان سرمايه‌بري اجراي پروژه ارتباط مستقيم دارد؛ بدين معني كه در صورت پايين بودن درآمدهاي مالي كشور و سرمايه‌بري بالاي پروژه، معمولا امكان تامين منابع لازم از داخل امكان‌پذير نبوده و كشور مجبور به استفاده از سرمايه خارجي مي‌شود.
گستردگي منابع تامين مالي خارجي و روشهاي تامين منابع مالي خارجي بسيار بيشتر از منابع داخلي است؛ اما در كل مي‌توان منابع تامين مالي خارجي را به سه دسته زير تقسيم نمود :
• دولتهاي خارجي
• موسسات بين‌المللي (نظير بانك جهاني، صندوق بين‌المللي پول، موسسه مالي بين‌المللي و …)
• بخش خصوصي خارجي (مثل شركت‌هاي سرمايه‌گذاري، پيمانكاري، فروشندگان تجهيزات و …
2.2. تامين منابع مالي عمومي و خصوصي
نوع ديگري از تقسيم‌بندي كه مي‌توان براي منابع تامين مالي پروژه‌هاي توصعه‌اي در نظر گرفت، با توجه به مشاركت يا عدم مشاركت بخش خصوصي در اين امر مي‌باشد. بر اين اساس مي‌توان منابع تامين مالي پروژه‌ها را به سه دسته زير تقسيم نمود :
1- تامين مالي از طريق بخش عمومي (دولتي)
2- تامين مالي از طريق بخش خصوصي
3- تامين مالي از طريق مشاركت بخش عمومي و خصوصي
2.2.1. تامين مالي از طريق بخش عمومي
در صورت استفاده از منابع دولتي (عمومي) در تامين مالي، اين منابع عموما از دو طريق زير تامين مي‌شوند :
1- تخصيص بخشي از درآمدهاي داخلي كشور : در اين روش در برنامه بودجه ساليانه كشور، درصدي از درآمدهاي داخلي كشور از طريق مالياتها و صنايع در اختيار دولت، به پروژه‌هاي مختلف تخصيص داده خواهد شد؛ بدين ترتيب كه در بودجه ساليانه دولت، مبالغ مشخصي براي هر پروژه معين شده و به آن اختصاص مي‌يابد.
2- تخصيص بخشي از درآمد حاصل از صادرات و سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي : در اين روش بخشي از درآمدهاي حاصل از صادرات كشور به اجراي پروژه‌هاي جديد تخصيص داده مي‌شود؛ بدين صورت كه منابع ارزي كشور كه از طريق صادرات كالا و خدمات گوناگون حاصل شده و نيز منافع حاصل از سود سرمايه‌گذاري‌هاي خارج از كشور، به پروژه‌هاي مورد نظر تخصيص داده مي‌شود. اين روش هيچگونه بدهي خارجي براي كشور ايجاد نمي‌كند. البته در كشورهاي در حال توسعه، بدليل محدوديت درآمدهاي حاصل از اين راه، استفاده از اين روش، بخصوص در پروژه‌هايي كه نياز به سرمايه‌هاي بالا دارند، جوابگو نخواهد بود.
مروري بر روشهاي تامين مالي پروژه ها (مديريت طرح‌هاي توسعه)