طرح کارافرینی تكثير و پرورش آبزيان
تكثير و پرورش آبزيان به منظور توليد و تأمين بخشي از پروتئين مورد نياز كشور ، مطلوب تربيت نيروي انساني ماهر در زمينه دانش و فن آوري اين علم به عنوان پايه و اساس زمينه هاي توليد مورد توجه قرار گرفته است . در آبهاي داخلي كشور علاوه بر منابع آبي طبيعي و نيمه طبيعي جهت پرورش آبزيان امكانات وسيعي در زمينه تكثير و پرورش ماهيان سردابي وجود دارد كه در حال حاضر تنها از معدودي از اين امكانات استفاده مي گردد كه يكي از علل اصلي آن نداشتن اطلاعات فني و تجربيات لازم در زمينه تكثير و پرورش اين گونه ماهيان مي باشد .
اغلب پرورش دهندگان هم كه به اين امر اشتغال دارند به علت نداشتن اطلاعات كافي علمي و فني بعضاً دچار ضرر و زيان شيلات ايران كه علاوه بر ماهيدار كردن منابع آبي كشور و حفظ ذخاير آبزيان كار خدمات رساني به دست اندركاران خصوصي پرورش ماهي را نيز به عهده دارند دارند جهت آموزش و ارتقاء دانش فني پرورش دهندگان در زمينه هاي نيازمانديهاي محيطي آزاد ماهيان ، انتخاب زمين و طراحي كارگاه ، پرورش ماهيان مولد ، تكثير و توليد لارو بچه ماهي بازاري ، تغذيه صحيح و اصولي ماهي ، نيازهاي غذايي آزاد ماهيان ، حمل و نقل و جابه جايي تخم و بچه ماهي و ماهي بازاري ، بهداشت و كنترل بيماريها و كاربرد فن آوري جديد در زمينه هاي مختلف اقدام به تشكيل دوره هاي آموزشي كوتاه مدت نموده است.
زندگي وحيات بدون وجود انرژي غيرممكن وغيرقابل تصور است .
با توجه به روند روزافزون افزايش جمعيت و لزوم كسب انرژي و ادامه زيست ، آبزيان و فرآورده هاي آن جايگاه ويژه اي را در ميان ساير منابع مواد غذايي و انرژي زا كسب نموده است .
ماهيان متعلق به گروه حيوانات خونسرد يا پويي كيلوترم (Poikilo therm) بوده و حرارت بدنشن با شرايط زيست محيطي سازگاري و تطبيق يافته است و به دليل دارا بودن خصوصيات ويژه زيست شناختي مزاياي بيشتري بر ساير منابع توليد پروتئين و رشته هاي دامپروري دارند .
امروزه با پيشرفت فن آوري و روش هاي مدرن صيادي تحولات بي شماري در امر صيد محصولات آبزي حاصل گرديده و آمار جهاني نشانگر آن است كه پرورش و توليد آبزيان در آبهاي داخلي روند رشد قابل ملاحظه اي را در پيش گرفته است . پرورش ماهيان سردابي و آزاد ماهيان امروزه در اكثر كشورهاي اروپايي ، آمريكا، خاور دور و برخي كشورهاي آسيايي متداول گشته و در حال توسعه است . مؤسسات پرورش ماهي قزل آلاي رنگين كمان كه بهترين بازدهي و سازگاري توليد را در بين انواع آزاد ماهيان در سراسر جهان نشان داده است از نظر جغرافياي اقتصادي بيشتر در مكانهايي قرار گرفته است كه با آب كافي سطحي و قابل استفاده مشخص مي گردد .
تاريخچه تكثير و پرورش ماهي
اولين كساني كه اقدام به پرورش ماهي نمودند چينيها بودند . فان لي در 475سال قبل از ميلاد مسيح در مورد تخم ريزي و تكثير ماهي كپور (Cyprinus carpio) مطالب ارزنده اي نوشته و از آن به عنوان يك شغل پر منفعت ياد كرده است . بيشتر مؤلفين سابقه پرورش ماهي را به 2000 سال قبل از ميلاد مسيح نسبت مي دهند .
ارسطو از ماهي كپور ياد كرده است و يونانيها و روسها ماهي كپور را در استخر پرورش مي دادند .
اين ملل سعي داشتند كه بدين وسيله ذخاير ماهي را در آبهاي طبيعي حفظ نمايند . چيني ها و روميها همچنين براي اولين بار ماهي را به طور مصنوعي تكثير كردند و انكوباسيون تخم ماهي را انجام داده اند . ابتدا تخم هاي لقاح يافته و يا لاروهاي تازه از تخم درآمده را از محل تخم ريزي و استخرها و آبگيرها و حتي از مزارع برنج و درياچه ها جمع آوري مي كردند و سپس در اماكن امن تر اقدام به پرورش آنها مي نمودند .
به تدريج ميزان صيد در آبهاي طبيعي رو به افزون گشت . صيد ماهيان مهاجر در زمان تخم گذاري و در محل تخم ريزي سبب كمبود نسل آنها گرديد و بدين ترتيب ذخاير ماهيان كم كم در آبها رو به انقراض مي گذاشت .
با توجه به اين بحران در طي قرون 11-14 عده اي از نماينگدان حكومتهاي اروپايي لازم دانستند قانوني طرح نمايند كه بر طبق آن از ذخاير ماهي در طبيعت حمايت و نگهداري به عمل آيد . بر طبق اين قانون ، صيد ماهيان نابالغ ممنوع اعلام شد و همچنين فصل صيد را مشخص نمودند و لزوم اجراي قانون عدم صيد ماهيان در حال تخم ريزي و مهاجرت را به اطلاع عموم رساندند .
طرح قانون نگهداري ماهيان در آبهاي طبيعي خودبه خود به ذخاير ماهيان كمك فراوان مي كرد ولي اين موضوع براي تأمين ذخاير ماهيان كافي نبود و اقدامات مؤثر ديگري ضرورت كامل داشت . اولين قدم بزرگ درباره تكثر و پرورش ماهيان در آبهاي طبيعي به وسيله دانشمند آلماني به نام استفن لودينگ ياكوبي (Stephen Luding Yacobi) (1784-1711) برداشته شد . به وسيله اين دانشمند درباره زيست شناسي و توليد مثل ماهيان تحقيقات بسيار جالبي انجام شد . قبل از كشف ياكوبي دانشمندان فكر مي كردند كه ماهيان نيز مانند جانوران خشكي لقاح تخم را در داخل بدن انجام مي دهند .
ولادمير پاولوويچ وراسكاي (V.P.Vraskii) (1862-1829) ماهي شناس بزرگ روسيه اولين پايه گذار تكثير و پرورش ماهي در شوروي شناخته شد . نامبرده ابتدا آزمايشاتي روي باروري مصنوعي تخم ماهي نالين (Nalin ، نوعي ماهي درنده بدون فلس كه پوشش آن لكه دار است ) به طريقه خشك انجام داد ولي چندان موفقيتي دربر نداشت . در سال 1855 نامبرده آزمايشات زيادي را با نمونه هاي مختلف تخم ماهيان بخصوص قزل آلا انجام داد .
وي متوجه شد كه همه تخمها لقاح نيافته بلكه فقط 10-20 درصد تخمها لقاح يافته و بقيه از بين مي روند . نامبرده با كنجكاوي زيادي در پي علت اين نقيصه برآمد ورد نيجه به موارد زير پي برد:
اگر تخمها در مدتي كه حفره بدن خارج مي شوند در اولين دقايق با اسپرماتوزوئيد موجود در آب تركيب نشوند خاصيت باروري خود را از دست مي دهند . چون پوسته تخم فوراً در آب ورم كرده و در نتيجه پوسته خارجي با غشاء داخلي اوول فاصله پيدا مي كند . منافذ ميكروپيل نيز بسته مي شوند كه مانع دخول اسپرماتوزوئيد مي گردند و در نتيجه تخمها به زودي حيات خود را از دست مي دهند .
اسپرماتوزوئيد نيز وقتي از بدن خارج گرديد قدرت زندگي چنداني ندارد و پس از 1-2 دقيقه فعاليت از حركت باز مي ايستد و فاقد قدرت لقاح مي گردد .
وراسكاي طريقه جديد باروري مصنوعي تخمها را ابداع نمود و آن را طريقه لقاح خشك يا روش اولي ناميده . در نتيجه اين عمل تا90 درصد تخمها لقاح مي يافت .
عيب كار متقدمين تكثير مصنوعي ماهي نظير ياكوبي و دمي اين بود كه آنها در تركيب اسپرم و تخمها فاصله ايجاد مي كردند و در نتيجه از قدرت باروري آنها مي كاستند و هميشه درصد لقاح بسيار پايين بود . وراسكاي علاوه بر تحقيق و تكميل لقاح مصنوعي تخم ماهي ، با ايجاد كارخانه تكثير و پرورش ماهي در شهر كوبرنيكول (Cobrinikol) روسيه مطالعات و تأليفات متعددي در مورد تكنيك نگهداري اسپرم به مدت طولاني ، انكوباسيون تخمها ، نگهداري لارو ماهي و تغذيه آنها ، تفكيك و حمل و نقل تخمهاي لقاح يافته و ماهي زنده به عمل آورد و همچنين با ايجاد استخرهاي گوناگون روشهاي پرورش و رشد ماهيان را ابداع نمود .
اين شخص از طرف اتحاديه كشاورزي مسكو و آكادمي علوم فرانسه به دريافت مدال طلا نايل گرديد . بعد از وراسكاي دانشمندان بزرگ ديگري در شوروي كارهاي او را دنبال كردند و در حقيقت علوم و صنعت تكثير و پرورش ماهي به معني واقعي در اين كشور به طرز شگرفي توسعه يافت .
ايجاد كارخانه هاي متعدد تكثير و پرورش ماهي ، تشكيل انستيتوهاي مختلف تحقيقاتي و آزمايشگاهي علمي كه دانشمندان بزرگ نظير نيكولسكي (Nikoloski) آ.آگريم (A.A.Grimm) واصعتر آندر يوويچ بورودين(Bordin) آرنولد(Arnold) ، سالداتف (Saldatov) ، كوچين (Kotchin) درژاوين(Dershavin) در آنها كار و مطالعه نموده اند سبب گرديد كه در طي سالهاي 1921 تا1928 اساس تئوري و علمي تكثير و پرورش مصنوعي ماهي بنياد نهاده شود و در سال 1928 در تمام روسيه مجتمع صنعت پرورش ماهي تشكيل شد و موفق گرديد كه 15/4 ميليارد از انواع لارو ماهي به آبهاي مختلف رها نمايند .
در سال 1950 ، روشهاي بيوتكنيكي و نرماتيوهاي (Normative) پرورش ماهيان اهلي در مراحل زندگي دلفين ، ميزان مقاومت ماهيان در مقابل شرايط محيط زيست تهيه شده بود و در نتيجه تكامل علوم و صنايع پرورش ماهي ، اتحاديه جماهير شوروي توانست در تمام آبهاي مملكت خود نظير درياي آزف ، آرال ، بالتيك ، درياي سفيد ، درياي خزر ، درياي سياه و همچنين خاور دور و رودخانه ها و سدهاي داخلي در درياچه سيبريه اقدام به تكثير مصنوعي و پرورش ماهي نمايد تا آنجا كه امروزه هم صدها ميليون بچه ماهي نظير آزاد ماهيان ، تاس ماهيان و ميلياردها از بچه ماهيان نظير كپور ، سيم ، سوف ، كلمه ، غيره پرورش مي دهند و به آبهاي خود رها مي كنند و هم سود سرشاري از اين كار مي برند و هم يكي از بهترين پروتئينهاي مورد تغذيه شان را به مقدار زياد تهيه و حفظ مي كنند .
مراكز تكثير و پرورش ماهي كشور شوروي از نظر كيفيت و تعداد بچه ماهيان تكثير شده و رها شده در منابع آبها در جهان در درجه اول قرار دارد .
اهداف و انگيزه هاي پرورش ماهي :
به منظور توليد و تأمين بخشي از پروتئين كشور ، يكي از راههاي نيل به خود كفايي اقتصادي است .
استفاده بهينه اقتصادي از منابع آبي استان
افزايش توليد و كاهش هزينه هاي مربوطه به توليد
افزايش درآمد روستائيان و جلوگيري از مهاجرت آنان به شهرها
ترويج فرهنگ توليد و مصرف آبزيان در سطح جامعه
ايجاد اشتغال و فراهم نمودن فرصتهاي شغلي درآمدزا
انگيزه هاي ممكن براي افرادي كه اقدام به تكثير و پرورش ماهي مي كنند مي تواند به دليل علاقه مندي فردي به اين رشته باشد بدون اينكه از تجربه و تخصص كافي برخوردار باشد . فرد ممكن است از امكانات و تجهيزات لازم براي بهره برداري و پرورش ماهي برخوردار باشد و پس از مشاوره با كارشناسان شيلاتي و افرادي كه در اين زمينه تجربه و تخصص كافي دارند اقدام به تأسيس استخر پرورش ماهي نمايد و از امكانات خود در اين زمينه استفاده نمايد . گاهي فرد به دليل داشتن تخصص و تجربه در زمينه پرورش از طريق رشته تحصيلي يا گذراندن دوره هاي آموزشي اقدام به اين كار مي كند و در نهايت مي توان گفت در هر يك از اين شرايط فرد به دنبال درآمد و كسب سود و ايجاد اشتغال مي باشد و مي توان درآمد را مهم ترين انگيزه براي انجام اين كار دانست . ولي آنها مانند كارگران دولتي دستمزدي دريافت نمي كنند به اين ترتيب اين شغل سيار و دشوار است زيرا آنان براي به دست آوردن پول از فروش ماهي بايد براي هزينه هاي توليد پول پرداخت كنند .
نياز بازار و توجيه اقتصادي
طرح کارافرینی تكثير و پرورش آبزيان