مقاله رایگان كتیبه بیستون
كتیبه بیستون
دیودور سیسیل، مورخ یونانی نخستین كسی بود كه در كتاب خود نام بیستون را به صورت بغستان Bogistanon آورده است كه شكل تغییر یافته واژه كهن ایرانی بغ _ ستانا یعنی «جایگاه خدایان» است. احتمالا واژه بهیستان یا بهیستون در نتیجه كاربرد عامیانه مردم به واژه بیستون یعنی مكانی كه در آن ستون وجود ندارد، تغییر یافته است. این اثر تاریخی كه در چند كیلومتری شرق كرمانشاه قرار دارد، یكی از آثار ممتاز خاورمیانه به شمار می رود كه از حدود دو هزار سال پیش تاكنون در پیش چشمان مسافران جاده شوش _ اكباتان شكوه و عظمت خود را به رخ كشیده است. این اثر شامل یك نقش برجسته و یك كتیبه هخامنشی است كه متن كتیبه آن طولانی ترین كتیبه هخامنشی به شمار می آید. تمامی اثر بر روی صفحه ای سنگی به ارتفاع ۳ متر و عرض ۵ الی ۶ متر خلق شده است كه به نظر می رسید سطح دیواره صرفا برای همین منظور مسطح گردیده است. از میان افراد مختلفی كه نقش آنها بر روی سنگ دیواره حك شده است، تصویر داریوش با هیكل بزرگش متمایز تر از دیگران است. وی در دست چپ خود كمان پادشاهی یعنی نماد قدرت شاهنشاهی را بدست گرفته است و دست راست خود به علامت سلام و دورود به سوی اهورامزدا بالا آورده است كه او نیز به همان صورت سلام داریوش را پاسخ می دهد.تندیس و تصویر خدایی بر فراز نقش سایر افراد سایه گسترانیده است.اهورامزدا، در حالی كه تاج كیانی خدایان را بر سر نهاده است از درون حلقه ای بالدار بیرون می آید و با دست چپ خود حلقه قدرت شاهنشاهی را به داریوش عطا می كند. در پشت سر داریوش دو نفر از اشراف هخامنشی كه هر یك نشانه های شاهنشاهی هخامنشی را با خود همراه دارند : نیزه، كمان و تیردان پیش روی داریوش نه پادشاه دروغین، در غل و زنجیر در پیشگاه او به صف كشیده اند و داستان عصیان و شورش آنها در كتیبه های كناری نقش برجسته حك شده اند. كتیبه بیستون نیز همانند بسیاری از كتیبه های هخامنشی به سه زبان پارسی باستان، بابلی و عیلامی نگاشته شده است.
عمده دلیل نگارش كتیبه ها به سه زبان فوق سیاسی است. چرا كه شاهان هخامنشی بر آن بودند كه خود را جانشینان بر حق بابلی ها و عیلامیان معرفی كنند. متن بابلی كتیبه در دو ستون بر روی دو سطح سنگی كناری نقش برجسته در سمت چپ آن حك شده است . متن پارسی باستان كتیبه در پنج ستون و در پایین نقش برجسته حك شده است و ادامه آن تا سمت راست نقش برجسته كشیده شده است. به نظر می آید كه متن عیلامی كتیبه دارای سرگذشت عجیبی است.این بخش از كتیبه نخست در چهار ستون در سمت راست نقش برجسته حك شد. اما به هنگام تهاجم آخرین پادشاه شورشی، بخش هایی از آن از بین رفت و مدت ها بعد از آن، همان متن در سه ستون در سمت چپ متن پارسی باستان كتیبه حك شد. كتیبه دوم عیلامی، كاملترین متن از مجموع كتیبه ها را دارد كه در ۷۶ بند نوشته شده است. در حالی كه متن بابلی و پارسی باستان در ۶۹ بند بر روی دیواره سنگی حك شده اند. در نقاط مختلف نقش برجسته كتیبه های كوتاهی در سه زبان نوشته شده اند كه روایتگر افسانه هایی هستند كه براساس آنها می توان شاهان عصیانگر و شورشی سرزمین هخامنشی را به هنگام جلوس داریوش بر تخت پادشاهی شناسایی كرد. برخی دیگر از كتیبه های كوتاه بر روی نقش برجسته ها، تكرار ۴ بند اول كتیبه ای است كه به زبان عیلامی در قسمت بالای نقش داریوش نوشته شده است. همچنین در بالای نقش برجسته در سمت چپ آن ترجمه بند هفتادم كتیبه دوم عیلامی و در قسمت راست آن مجددا ۴ بند اول كتیبه پارسی باستان حك شده است. مشاهده می كنیم كه پراكندگی كتیبه های ثانویه نشان دهنده نوعی بی نظمی است كه هنرمندان به وقت خلق این اثر باشكوه با آن روبرو بوده اند. تحصیل گذرا از مجموع نقش برجسته همان احساس را در انسان بوجود می آورد. به نظر می رسد كه طرح اولیه نقش برجسته، به دفعات به هنگام حكاكی بر روی سنگ تغییر یافته است و اینك باستان شناسان در تلاش هستند تا مراحل اصلی خلق این بنا و اثر شكوهمند را بازسازی كنند. این احتمال وجود دارد كه در طرح اولیه صرفا ایجاد نقش گوماتا و هشت پادشاه عصیانگر مغلوب مد نظر خالقان اثر بوده است و كتیبه های اولیه نیز دو كتیبه كوتاه عیلامی و پارسی باستان هستند كه هر یك در ۴ بند و در قسمت بالای نقش داریوش حك شده اند.
اندیشه حك كردن متنی طولانی تر بعدها به ذهن پادشاه خطور كرده است. به همین دلیل محل نگارش ۶۹ بند كتیبه پارسی باستان در پایین نقش برجسته و متن نخستین كتیبه عیلامی در سمت راست آن به درستی انتخاب شده است. لیكن متن بابلی كتیبه در سمت چپ نقش برجسته در محل مناسبی حك نشده است و این حس را در بیننده برمی انگیزد كه بعدها این متن به آن اضافه شده است. ایراد دیگری كه از نقطه نظر فنی می توان بر تناسب كتیبه ها و نقش برجسته ها وارد ساخت، محل آفرینش نقش نهمین پادشاه مغلوب یعنی پادشاه سكاها با كلاه نوك تیزش است كه از كادر كلی پیش بینی شده برای نقش برجسته بیرون زده است. به همین دلیل و با توجه به محل نقش اهورامزدا متوجه می شویم كه تقارن كلی اثر به هم خورده است به گونه ای كه با احتساب نقش پادشاه سكاها، نقش اهورامزدا در میانه نقش برجسته قرار نمی گیرد. به نظر می رسد كه برای افزودن نقش پادشاه سكاها، هنرمندان مجبور شده اند كه بخشی از كتیبه عیلامی را از بین ببرند. از این رو كتیبه عیلامی و متن كامل آن در سمت چپ كتیبه پارسی باستان بازآفرینی شده است. همچنین برای تكمیل كتیبه متن پارسی باستان، بند دیگری (بند ۷۰) به آن اضافه شده است. از سوی دیگر به دلیل تاخر زمانی وقوع شورش سكاها نسبت به سایر رویدادهای حكایت شده در ۶۹ بند نخست كتیبه پارسی باستان، شرح ماوقع شورش پادشاه سكاها در ستون دیگری شامل بندهای ۷۱ الی ۷۶ در سمت راست متن اولیه كتیبه پارسی باستان حك شده است و ستون پنجم. به همین دلیل هنگامی كه نظری كلی به محل كتیبه پارسی باستان می اندازیم، متوجه می شویم كه متن آن اندكی از سمت راست در پایین نقش برجسته بیرون زده است. نبود جای كافی بر روی صخره، باعث شده است كه روایت تكمیلی كتیبه بیستون در متن بابلی و عیلامی نخستین اضافه نگردد.
به واقع اطلاعات كافی از زمان آفرینش شرح حال شخصیت های نقش برجسته در دست نمی باشد. لیكن یقین داریم كه در طرح اولیه بیستون، محلی برای حك تمامی متون به زبان های سه گانه پیش بینی نشده بود.
مقاله رایگان كتیبه بیستون